مقدمه 
تمرینات ورزشی شدید با مصرف اکسیژن زیاد موجب تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد در داخل سلول می‌شوند [1]. این رادیکال‌ها ممکن است بر عناصر سیستم عضلانی و قلبی، عوامل التهابی و آنتی‌اکسیدان‌ها تأثیر بگذارند [2].
دفاع آنتی‌اکسیدانی بخشی از دستگاه ایمنی بدن برای مقابله با رادیکال‌های آزاد و روند استرس اکسیداتیو است [3]. شواهد به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که فعالیت ‌بدنی سنگین منجر به افزایش تولید رادیکال آزاد در عضله اسکلتی و بافت‌های فعال می‌شود؛ بنابراین تأثیر فعالیت‌های ورزشی تناوبی بر سطوح سایتوکاین‌ها و شاخص‌های سیستم دفاعی مورد توجه است [3]. 
به روشنی مشخص نیست که چه شدتی و چه زمانی از این فعالیت‌های ورزشی می‌توانند مؤثر باشند [4]. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ترکیبی از فعالیت‌های بدنی و استفاده همزمان از مکمل‌های غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند در کنترل سایتوکاین‌های التهابی نقش داشته باشد [5]. 
استفاده از طب گیاهی به عنوان نوعی روش درمانی و تکمیلی، در بهبود شرایط ضد ‌اکسایشی و پاک‌سازی بدن از رادیکال‌های آزاد و کنترل فعالیت سایتوکاین‌های التهابی می‌تواند مؤثر باشد. مکمل قرص انار به دلیل دارا بودن ترکیباتی نظیر آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، اسیدهای آلی و انواع ویتامین‌ها مورد توجه قرار گرفته است [6].
انار به دلیل داشتن ترکیبات منحصر به فرد پلی‌فنولی با کاهش روند فشار اکسایشی در بدن ورزشکاران از آسیب به ماکرومولکول‌ها از جمله پروتئین‌های غشا، DNA، آسیب‌های التهابی و عضلانی محافظت می‌کند. به علاوه، مکمل قرص انار در افزایش عملکردهای ورزشی و همچنین کاهش چربی‌های نامطلوب خون ممکن است نقش داشته باشد [7]. 
برخی اثرات دیگر پزشکی و بالینی ترکیبات زیست فعال موجود در انار، مانع رشد کنترل‌نشده سلول‌ها و مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌های سرطانی می‌شود [8]. همچنین انار منبعی برای ترکیبات متابولیتی ثانویه (‌لیگنین، استرول و ترپنوئیدها) است [9] و می‌توان به آلکالوئیدهای موجود در پوست و برگ و اسیدهای چرب تری‌گلیسرید در روغن دانه انار نیز اشاره کرد [9].
ترکیبات کومارین، تانن، فلاونوئید، آنتوسیانین‌ها، مشتقات استری یا مشتقات گلیکوزیدی محلول در آب انار هم بر ارزش دارویی این مکمل افزوده است [10]. تأثیر این مکمل بر شاخص‌های آنتی‌اکسیدانی و عوامل التهابی و خونی و بررسی رابطه متقابل مصرف مکمل انار و پاسخ‌های ایمنی در تمرینات تناوبی می‌تواند گامی مؤثر برای شناخت هر چه بهتر ارتباط سیستم ایمنی و مصرف مکمل در ورزشکاران باشد.
سایتوکاین‌های دارای خواص ضدالتهابی و تنظیم‌کننده سیستم ایمنی هستند که پاسخ‌های التهابی ناشی از آسیب‌های بافتی را در ورزشکاران محدود می‌کند و علاوه بر عملکرد ایمنی عملکرد متابولیکی نیز دارند [10].
یک میانجی اصلی واکنش‌های التهابی که در آسیب‌دیدگی‌های ورزشی افزایش می‌یابد، پروتئین واکنشی C‏است. این میانجی می‌تواند به آنتی ژن‌های هسته‌ای، پاتوژن‌های ویژه، و بافت‌های آسیب‌دیده متصل شود [12 ،11]. 
تأثیر مکمل قرص انار بر سایتوکاین‌های ایمنی و همچنین نشانگرهای بیوشیمیایی التهاب می‌تواند اطلاعات مفیدی را در مورد اثرات ضد‌التهابی مکمل قرص انار در جلوگیری از بروز صدمات اکسیدانی در ورزشکاران فراهم کند. همچنین دیدگاه مناسبی را برای طراحی و استفاده از مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی و اثرات محافظتی آنها هنگام انجام تمرینات تناوبی فراهم کند.
همچنین استفاده از مکمل قرص انار در بهبود کارایی بخش‌های مختلف بدن و مقابله با اثرات ناشی از تمرین و فعالیت ورزشی ممکن است اثرات مطلوبی داشته باشد؛ بنابراین هدف از این پژوهش تأثیر مصرف عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار و یک دوره تمرین تناوبی شدید بر پروتئین واکنشی C، کاتالاز، و سوپراکسید دیسموتاز در موش صحرایی بود.
مواد و روش‌ها
این تحقیق به روش تجربی یا آزمایشگاهی مداخله‌گر با طرح پس‌آزمون با گروه کنترل انجام شد و از نظر هدف کاربردی است. همچنین این پژوهش دارای کد اخلاق مصوب از دانشکده علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا است و در همه مراحل نگهداری، فعالیت ورزشی و مکمل یاری، اصول اخلاقی کار با حیوانات طبق مصوبات بین‌المللی هلسینکی رعایت شده است.
جامعه آماری تحقیق شامل موش‌های صحرایی نر نژاد ویستار بودند و نمونه تحقیق شامل ۳۶ موش صحرایی نر نژاد ویستار بالغ با دامنه وزنی ۳۲‌±۲۶۰ گرم و دامنه سنی هشت هفته‌ای بود که از مرکز انستیتو پاستور ایران تهیه و به آزمایشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا منتقل شدند. موش‌های صحرایی در دما و شرایط زیستی مناسب قرار گرفتند. 
در هر قفس چهار موش با رعایت چرخه نوری طبیعی (دوازده ساعت روشنایی و دوازده ساعت تاریکی) نگهداری می‌شدند. پس از دو هفته از انتقال موش‌های صحرایی به محیط آزمایشگاه، آشنایی با محیط جدید و نحوه فعالیت روی نوار گردان، آنها به شکل تصادفی ساده به چهار گروه: گروه کنترل (دریافت روزانه یک میلی‌لیتر آب شیرین به صورت گاواژ)؛ گروه دوم (دریافت روزانه یک میلی‌لیتر عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار به صورت گاواژ)؛ گروه سوم (دریافت روزانه یک میلی‌لیتر عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار به صورت گاواژ و یک دوره تمرین تناوبی شدید)؛ و گروه چهارم (دریافت یک میلی‌لیتر آب شیرین با گاواژ و یک دوره تمرین تناوبی شدید) تقسیم شدند.
بنابراین معیارهای ورود شامل وزن، سن، جنس، عدم استفاده از دارو، و مکمل‌های قبلی بود و معیارهای خروج شامل بیماری، عدم هم‌نژادی، و همگنی فیزیولوژیکی موش‌های صحرایی می‌شد. کل دوره آزمایش هشت هفته بود. به دلیل اینکه نقل‌و‌انتقال موش‌های صحرایی سبب ایجاد استرس در آنها می‌شود، موش‌های صحرایی به مدت یک هفته پس از انتقال برای سازگاری با محیط نگهداری شدند. 
سپس برای آشنایی با تردمیل به مدت یک هفته نیز تمرینات تناوبی فزاینده با شدت کم را اجرا کردند. برنامه آشنایی با تمرین شدید تناوبی چهار جلسه تمرین در هفته، متشکل از راه رفتن و دویدن روی تردمیل الکترونیکی جوندگان (ساخت صنعت پیشرو اندیشه صنعت ایران) بود (جدول شماره 1).  



در پنج هفته اول تمرین فزاینده و در دو هفته آخر کاهش بار تمرین داشتند. زمان اصلی فعالیت سی دقیقه، گرم کردن پنج دقیقه،  و سرد کردن پنج دقیقه در نظر گرفته شد. برای تحریک به دویدن موش‌های صحرایی شوک الکتریکی ملایمی در عقب دستگاه تعبیه شد. البته به منظور ممانعت از اثرات احتمالی شوک الکتریکی بر نتایج آزمایش، در مرحله آشناسازی با فعالیت روی تردمیل از روش شرطی سازی با صدا به حیوانات آموزش داده شد تا از نزدیک شدن و استراحت در بخش انتهایی دستگاه جلوگیری شود. 
قرص انار (از شرکت امی ویتال) تهیه و پس از پودر کردن، 400 گرم از آن با 2200 میلی‌لیتر اتانول 80 درصد به مدت 72 ساعت خیسانده شد. سپس محلول صاف و حلال توسط دستگاه روتاری جدا شد. محلول در دمای 20 درجه سانتی‌گراد زیر صفر تا زمان مصرف نگهداری شد.
میزان مصرف گاواژ 200 میلی‌گرم / کیلوگرم وزن بدن تعیین و در طی دوره پژوهش، توسط تکنسین کار با حیوانات، هر روز در دوزهای منقسم به شکل گاواژ خورانیده شد [13]. موش‌های صحرایی ۴۸ ساعت پس از آخرین جلسه تمرینی با اتر بی‌هوش شدند و سپس نمونه‌گیری پنج سی‌سی خون از قلب موش‌ها صورت گرفت.
نمونه‌های خون بلافاصله به داخل لوله‌های آزمایشگاهی ریخته شد و به مدت سی دقیقه در دمای چهار درجه نگهداری شدند. سپس سرم نمونه‌های خون به مدت ده دقیقه با دور g ۲۰۰ سانتریفیوژ (‌پارس آزمون ـ ایران) شده و تا انجام مراحل بعدی در دمای ۲۰- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند.
سنجش سطح سرمی CRP نیز به کمک روش ELISA و با کمک کیت (Biosystem-‌31079C3-Spain‌) ساخت کشور اسپانیا استفاده شد.
برای سنجش آنزیم کاتالاز از روش تجزیه پراکسید هیدروژن در طول موج 240 نانومتر استفاده شد. برای سنجش سوپراکسید دیسموتاز از کیت رانسل شرکت راندوکس انگلستان بر اساس روش دفترچه راهنمای شرکت سازنده استفاده شد. تعیین غلظت با روش برادفورد در طول موج 595 نانومتر صورت گرفت. فعالیت آنزیم‌ها بر حسب واحد بین‌الملل در میلی‌گرم گزارش شد.
همه سنجش‌ها با دستگاه اتوآنالایزر بیوشیمی هیتاچی 912 ساخت ژاپن با انواع روش‌های متداول بیوشیمی با دوازده طول موج از ۳۴۰ تا ۷۵۰ نانومتر و دتکتور از نوع سیلیکون فوتودیود انجام شد که شامل کنترل بوده و با یک سرم کنترل معتبر تکرار‌پذیری دستگاه با اندازه‌گیری یک تست را ده بار روی یک نمونه مشخص اجرا، میانگین، انحراف معیار و درصد آن را (%Mean, SD, CV) تعیین می‌کند. نتایج به صورت میانگین و انحراف معیار گزارش شد. پس از جمع‌آوری داده‌های خام آزمایش برای اطمینان از نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون شاپیرو ویلک و برای بررسی همگنی واریانس‌ها از آزمون لون استفاده شد. برای بررسی تفاوت متغیرهای پژوهش بین گروه‌های آزمایشی از آزمون ANOVA یک‌طرفه استفاده شد. معناداری نتایج با آزمون تعقیبی توکی بررسی شد. تجزیه و تحلیل آماری با نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۴ انجام شد. 

با استفاده از آمار توصیفی نتایج توصیفی پژوهش در قالب جدول‌ها و تصاویر ارائه شد. موش‌های صحرایی در ابتدای پروتکل پژوهش میانگین وزنی 32±۲۶۰ گرم و میانگین سنی ۳±۷۲  ماه داشتند. نتایج حاصل ازمقایسه متغیر التهابی پروتئین واکنشی C‏ موش‌های صحرایی در تصویر شماره 1 مشاهده می‌شود. 
نتایج حاصل از مقایسه متغیر آنزیم آنتی‌اکسیدانی کاتالاز موش‌های صحرایی در تصویر شماره 2 مشاهده می‌شود. 



نتایج حاصل از مقایسه آنزیم آنتی‌اکسیدانی سوپراکسید دیسموتاز موش‌های صحرایی در تصویر شماره 3 مشاهده می‌شود. 



بر اساس نتایج مفروضه همگنی واریانس‌ها و توزیع داده‌ها در گروه‌های آزمایشی به صورت نرمال و طبیعی بود. نتایج آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه متغیرهای پژوهش در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود. 



بر اساس نتایج تجزیه‌و‌تحلیل واریانس یک‌طرفه تفاوت میانگین‌های متغیر پروتئین واکنشی C، تنها بین گروه کنترل با گروه عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار‌+تمرین تناوبی شدید معنادار بوده است. 
آزمون توکی معناداری نتایج را در مورد پروتئین واکنشی C بین گروه کنترل با گروه عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار‌+‌‌‌تمرین تناوبی شدید و گروهی که تمرین تناوبی شدید داشتند تأیید کرد (P<0/05). 
بر اساس نتایج تجزیه‌و‌تحلیل واریانس یک‌طرفه تفاوت میانگین‌های متغیر سوپراکسید دیسموتاز بین گروه کنترل با سه گروه دیگر معنادار بوده است. آزمون توکی معناداری نتایج را در مورد سوپراکسید دیسموتاز بین گروه کنترل با سه گروه دیگر تأیید کرد (P<0/05). 
بر اساس نتایج آنالیز واریانس یک‌طرفه تفاوت میانگین‌های متغیر کاتالاز  بین گروه کنترل با سه گروه دیگر معنادار بوده است. آزمون توکی معناداری نتایج را در مورد کاتالاز فقط بین گروه کنترل با گروه عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار‌+تمرین تناوبی شدید تأیید کرد (P<0/05).

نتایج پژوهش نشان داد میزان پروتئین واکنشی C پس از یک دوره تمرین تناوبی شدید و مصرف عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار کاهش یافت، در حالی که مکمل انار به تنهایی نتوانست تغییری در سطح این عامل سایتوکاینی ایجاد کند. در موش‌های صحرایی که مکمل انار و تمرین تناوبی شدید داشتند، میزان پلاسمایی پروتئین واکنشی C نسبت به گروه کنترل کاهش یافت. 
در مطالعه فرهادی و همکارانش نیز میزان پروتئین واکنشی C پس از مصرف مکمل انار و تمرینات ورزشی کاهش نشان داده بود [14]. به نظر می‌رسد استفاده از مکمل قرص انار به همراه تمرینات ورزشی سبب ایجاد هومئوستاز از طریق فعال‌سازی عوامل ضدالتهابی شده که موجب کاهش CPR می‌شود و این کاهش به کمک چندین سازوکار صورت می‌گیرد. 
کاهش تولید سایتوکاین‌ها حاصل بهبود عملکرد اندوتلیالی در اثر فعالیت ورزشی و اثرات آنتی‌اکسیدانی احتمالی مکمل انار بوده است [‌15]. همچنین ترکیبات پلی‌فنول‌های الاژیک انار مانع بیان ژن‌های CPR شده است [16].
مطابق نتایج پژوهش حاضر، در مطالعه امار و همکارانش مشاهده شد که مصرف مکمل انار در ورزشکاران دونده سبب کاهش معنادار سطوح CPR می‌شود. به نظر آنها پلی‌فنول‌های موجود در انار با توقف فعالیت آنزیم COX-2 و دخالت در تنظیم برخی شاخص‌های پیش‌التهابی نظیر فاکتور نکروز توموری سبب کاهش سطوح CPR شده است [17].
برخلاف نتایج مطالعه حاضر، ترامبولد و همکارانش مشاهده کردند که مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌لیتر آب انار در پنج روز نخست شروع تمرینات ورزشی اگرچه سبب کاهش فاکتورهای پیش‌التهابی نظیر CPR نشد، اما به تدریج با گذشت زمان، آلژینات موجود در آب انار موجب کاهش معنادار CPR در ورزشکاران شد [18].
تحقیق دیگری نشان داده بود که اثر ضدالتهابی انار بر بدن ورزشکاران پس از تمرینات ورزشی، وابسته به دوز مصرفی و طول مدت مصرف است [19]؛ بنابراین عدم مشاهده کاهش CPR در گروهی که تنها از عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار استفاده کرده بودند را شاید بتوان به دوز کم مکمل و کوتاهی زمان آزمایش نسبت داد؛ زیرا اثر هم‌افزایی استفاده از عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار و ورزش تناوبی که به صورت کاهش در پروتئین التهابی CPR ظاهر شد، ناشی از کنترل موفق التهاب با این هم‌افزایی است.
در رابطه با سطوح آنزیم سوپراکسید دیسموتاز، نتایج نشان داد که پس از انجام پروتکل تمرینی و مکمل یاری، سطوح آنزیم در همه گروه‌های آزمایشی افزایش معناداری داشت.
در واقع مصرف عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار و دوره تمرین تناوبی شدید موجب افزایش سطوح این آنزیم آنتی‌اکسیدانی شد، در حالی که در مورد آنزیم کاتالاز (CAT)، تنها در گروهی که همزمان با تمرین تناوبی، عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار استفاده شده بود، افزایش معنادار در سطوح پلاسمایی آنزیم معنادار گزارش شد.
مدیر و همکاران نیز گزارش کردند که تمرینات هوازی شدید فزاینده کوتاه و میان‌مدت بدون استفاده از مکمل تغییر معناداری در سطوح آنزیم‌های سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز در موش‌های صحرایی ایجاد نکرد [20]. 
عدم تناسب و تعادل بین تغییرات این آنزیم‌ها پس از تمرینات ورزشی هم گزارش شده است [21]. این عدم تعادل بین سطح سرمی این دو آنزیم را می‌توان به اثر عوامل پیش‌التهابی نسبت داد که در افزایش بیان مولکول‌های آنزیم mRNA آنزیم سوپراکسید دیسموتاز قابل مشاهده است [22]. 
در برخی از تحقیقات نیز افزایش سطح سرمی سوپراکسید دیسموتاز و عدم افزایش سطح سرمی کاتالاز در موش‌های صحرایی تمرین داده شده، مشاهده شده است. 
برخی از محققان معتقدند که فعالیت‌های بدنی با شدت بالا و طولانی مدت با افزایش رادیکال‌های آزاد همراه هستند. اکسیژن رسانی زیاد به بافت‌ها از مهم‌ترین علل افزایش استرس اکسیداتیو است و این افزایش حاصل تمرینات ورزشی هوازی شدید است [‌23]. در همین راستا ترامبولد و همکاران نشان دادند که مصرف عصاره انار سبب افزایش سطوح آنتی‌اکسیدانی می‌شود [24].
 از ترکیبات اصلی میوه انار ترکیبات فنولیک است که به دلیل داشتن گروه‌های هیدروکسیل قادرند به صورت مستقیم سبب خنثی کردن رادیکال‌های آزاد‌شده و عملکرد و سنتز آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی درون‌زای بدن را تقویت کنند [25]. مشابه همین نتایج، پس از مصرف قرص انار و یک دوره تمرین ورزشی در سگ مشاهده شد [27 ،26]. در همین راستا گزارش شده که استفاده از مکمل انار سبب افزایش سطوح آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در مردان جوان ورزشکار شده است [28]. ترکیبات قرص انار به دلیل نقش بیولوژیک در سلامت و تقویت سیستم ایمنی حائز اهمیت هستند [29]. همچنین چندین عناصر و اسیدهای آلی و مواد آلکالوئیدی فراوان موجب تقویت مستقیم یا غیر‌مستقیم دستگاه ایمنی و تأثیر بر متغیرهای پژوهش شده‌اند [30].

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که یک دوره تمرین تناوبی شدید به همراه عصاره هیدرواتانولی پوست میوه انار سبب کاهش پروتئین واکنشی C (‌از پروتئین‌های فاز حاد التهاب‌) شده است. نوآوری تحقیق در این است که مصرف مکمل قرص انار و تمرین تناوبی شدید با فواید مشابه، موجب هم‌افزایی کاهش التهاب خواهند شد. از این رو، گنجاندن قرص انار در برنامه تغذیه‌ای ورزشکاران می‌تواند به سلامت و کیفیت بهتر عملکرد ورزشی و جسمی آنها، بدون عوارض جانبی کمک شایانی کند. 

این پژوهش مورد تایید کمیته اخلاق دانشکده علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا قرار گرفت (کد: IR.IAU.VARAMIN.REC.1398.011).

این مقاله  مستخرج از پایان نامه کارشتاسی ارشد خانم رویا علی اکبر علوی است که در  گروه تربیت بدنی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا  بدون حمایت مالی تنظیم و اجرا شده است.

مفهوم سازی، روش‌شناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، تامین مالی و منابع: هر دو نویسنده ؛ ویراستاری و نهایی سازی، بصری‌سازی، نظارت، مدیریت پروژه، و نگارش : فرح نامنی.

بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

نویسندگان از مسئولین و تکنسین‌های آزمایشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا تشکر می‌کنند.

References

1. Halliwell B, Gutteridge JM. Free radicals in biology and medicine. 5^th ed. United Kingdom: Oxford University Press; 2015. [DOI:10.1093/acprof:oso/9780198717478.001.0001]
2. MacRae HSH, Mefferd KM. Dietary antioxidant supplementation combined with quercetin improves cycling time trial performance. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism. 2006; 16(4):405-19. [DOI:10.1123/ijsnem.16.4.405] [PMID]
3. Beavers KM, Brinkley TE, Nicklas BJ. Effect of exercise training on chronic inflammation. Clinica Chimica Acta. 2010; 411(11-12):785-93. [DOI:10.1016/j.cca.2010.02.069] [PMID] [PMCID]
4. Basu A, Penugonda K. Pomegranate juice: a heart-healthy fruit juice. Nutrition reviews. 2009; 67(1):49-56. [DOI:10.1111/j.1753-4887.2008.00133.x] [PMID]
5. Davison G,Gleeson M. Influence of acute vitamin C and/or carbohydrate ingestion on hormonal, cytokine, and immune responses to prolonged exercise. International journal of sport nutrition and exercise metabolism. 2005; 15(5):465-79. [DOI:10.1123/ijsnem.15.5.465] [PMID]
6. Aviram M, Dornfeld L, Rosenblat M, Volkova N, Kaplan M, Coleman R, et al. Pomegranate juice consumption reduces oxidative stress, atherogenic modifications to LDL, and platelet aggregation: studies in humans and in atherosclerotic apolipoprotein E-deficient mice. The American journal of clinical nutrition. 2000; 71(5):1062-76. [DOI:10.1093/ajcn/71.5.1062] [PMID]
7. Akhtar S, Ismail T, Layla A. Pomegranate bioactive molecules and health benefits. In: Mérillon JM, Ramawat K, editors. Bioactive molecules in Food. Reference series in phytochemistry. Switzerland: Springer, Cham; 2019. [DOI:10.1007/978-3-319-78030-6_78]
8. Mphahlele RR, Fawole OA, Stander MA, Opara UL. Preharvest and postharvest factors influencing bioactive compounds in pomegranate (Punica granatum L.)-A review. Scientia Horticulturae. 2014; 178:114-23. [DOI:10.1016/j.scienta.2014.08.010]
9. Viswanath M, Sridevi P, Venkataramudu K, Naik SR, Kumar KR. Pomegranate (Punica granatum L.) processing, value addition and their Medicinal Properties related to human Health: A review. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 2019; 8(1):1722-30. [DOI:10.20546/ijcmas.2019.801.183]
10. Carol A, Witkamp RF, Wichers HJ, Mensink M. Bovine colostrum supplementation’s lack of effect on immune variables during short-term intense exercise in well-trained athletes. International journal of sport nutrition and exercise metabolism. 2011; 21(2):135-45. [DOI:10.1123/ijsnem.21.2.135] [PMID]
11. Kasapis C,Thompson PD. The effects of physical activity on serum C-reactive protein and inflammatory markers: a systematic review. Journal of the American College of Cardiology. 2005; 45(10):1563-9. [DOI:10.1016/j.jacc.2004.12.077] [PMID]
12. De Almeida AA, da Silva SG, Fernandes J, Peixinho-Pena LF, Scorza FA, Cavalheiro EA, et al. Differential effects of exercise intensities in hippocampal BDNF, inflammatory cytokines and cell proliferation in rats during the postnatal brain development. Neuroscience letters. 2013; 553:1-6. [DOI:10.1016/j.neulet.2013.08.015] [PMID]
13. Nazari M, Sadeghipour A, Eidi M. [Effect of hydroethanolic extract of aflatoxin-induced liver injury on anarbus fruit in adult male rats (Persian)]. Developmental Biology . 1395; 8(4):23-32. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=347392
14. Farhadi H, Rahimi F, Baqaei S. [The effect of eight weeks of pomegranate supplementation on inflammatory markers and muscle injury in non-athlete overweight men under different VO₂max intensities (Persian)]. Applied Biosciences in Sport. 1396; 5(9):31-41. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=306422
15. Dong S, Tong X, Liu H, Gao Q. Protective effects of pomegranate polyphenols on cardiac function in rats with myocardial ischemia/reperfusion injury Nan fang yi ke da xue xue bao. Journal of Southern Medical University. 2012; 32(7):924-7. [PMID]
16. Sun YL, Zhou FM, Wang HR. Mechanism of pomegranate ellagic polyphenols reducing insulin resistance on gestational diabetes mellitus rats. American Journal of Translational Research. 2019; 11(9):5487-500. [PMCID]
17. Ammar A, Turki M, Chtourou H, Hammouda O, Trabelsi K, Kallel C, et al. Pomegranate supplementation accelerates recovery of muscle damage and soreness and inflammatory markers after a weightlifting training session. PLOS one. 2016; 11(10):e0160305. [DOI:10.1371/journal.pone.0160305] [PMID] [PMCID]
18. Trombold JR, Barnes JN, Critchley L, Coyle EF. Ellagitannin consumption improves strength recovery 2-3 d after eccentric exercise. Medicine and science in Sports and Exercise. 2010; 42(3):493-8. [DOI:10.1249/MSS.0b013e3181b64edd] [PMID]
19. Machin DR, Christmas KM, Chou TH, Hill SC, Van Pelt DW, Trombold JR, et al. Effects of differing dosages of pomegranate juice supplementation after eccentric exercise. Physiology Journal. 2014:271959 . [DOI:10.1155/2014/271959]
20. Moder M, Drianoush F, Firouzmand H, Jafari H, Khanzadeh M. [The effect of increasing and medium term exercise on serum levels of superoxide dismutase and catalase in rats (Persian)]. Journal of Gorgan University of Medical Sciences.1395; 16(3):24-30. http://goums.ac.ir/journal/article-1-2113-fa.html
21. Burneiko RC, Diniz YS, Galhardi CM, Rodrigues HG, Ebaid GMX, Faine LE, et al. Interaction of hypercaloric diet and physical exercise on lipid profile, oxidative stress and antioxidant defenses. Food and Chemical Toxicology. 2006; 44(7):1167-72. [DOI:10.1016/j.fct.2006.01.004] [PMID]
22. Zelko IN, Mariani TJ, Folz RJ. Superoxide dismutase multi gene family: a comparison of the CuZn-SOD(SOD1), Mn-SOD(SOD2)and EC-SOD(SOD3) gene structures, evolution and expression. Free Radical Biology and Medicine. 2002; 33(3):337-49. [DOI:10.1016/S0891-5849(02)00905-X]
23. Yavari A, Javadi M, Mirmiran P, Bahadoran Z. Exercise-induced oxidative stress and dietary antioxidants. Asian journal of Sports Medicine. 2015; 6(1):e24898 [DOI:10.5812/asjsm.24898] [PMID] [PMCID]
24. Trombold JR, Reinfeld AS, Casler JR, Coyle EF. The effect of pomegranate juice supplementation on strength and soreness after eccentric exercise. The Journal of Strength & Conditioning Research. 2011; 25(7):1782-8. [DOI:10.1519/JSC.0b013e318220d992] [PMID]
25. Ghavipour M, Sotoudeh G, Tavakoli E, Mowla K, Hasanzadeh J, Mazloom Z. Pomegranate extract alleviates disease activity and some blood biomarkers of inflammation and oxidative stress in Rheumatoid Arthritis patients. European Journal of Clinical Nutrition. 2017; 71(1):92-6. [DOI:10.1038/ejcn.2016.151] [PMID]
26. Newman ED. Effects of pomegranate polyphenol supplementation on biomarkers of oxidative stress and inflammation in adults with type 2 diabetes versus healthy controls [MSc. Thesis]. United States: Oklahoma State University; 2010. https://shareok.org/handle/11244/9253
27. Jose T, Pattanaik AK, Jadhav SE, Dutta N, Sharma S. Nutrient digestibility, hindgut metabolites and antioxidant status of dogs supplemented with pomegranate peel extract. Journal of Nutritional Science. 2017; 6:e36. [DOI:10.1017/jns.2017.34] [PMID] [PMCID]
28. Shaygannia E, Bahmani M, Zamanzad B, Rafieian-Kopaei M. A review study on Punica granatum L. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 2016; 21(3):221-7. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2156587215598039
29. Kushwaha SC. Study on extraction of pomegranate ellagitannin storage stability and its application [PhD. dissertation]. India: Sant Longowal Institute of Engineering and Technology; 2016. https://shodhganga.inflibnet.ac.in/handle/10603/75331
30. Sood A, Gupta M. Extraction process optimization for bioactive compounds in pomegranate peel. Food Bioscience. 2015; 12:100-6. [DOI:10.1016/j.fbio.2015.09.004]