دوره 28، شماره 1 - ( زمستان 1400 )
جلد 28 شماره 1 صفحات 85-70 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Akbarian M, Mohammadi Shirmahleh F, Borjali A, Hasanabadi H, Abolghasemi S. Effect of Acceptance and Commitment Therapy on Depression, Chronic Fatigue, and Pain Intensity in Patients with Fibromyalgia Syndrome: A Study with Expectancy Effect. Intern Med Today 2021; 28 (1) :70-85
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3684-fa.html
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3684-fa.html
اکبریان محسن، محمدی شیرمحله فاطمه، برجعلی احمد، حسن آبادی حمیدرضا، ابوالقاسمی شهلا. تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، خستگی مزمن و شدت درد در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا: مطالعه با اثر انتظار. طب داخلی روز. 1400; 28 (1) :70-85
1- گروه روانشناسی سلامت، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
2- گروه روانشناسی سلامت، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. ، m_mohammadi1352@yahoo.com
3- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
4- گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
5- گروه روماتولوژی، دانشکده پزشکی، واحد تهران شمال، دانشگاه علوم‌پزشکی آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی سلامت، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. ، m_mohammadi1352@yahoo.com
3- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
4- گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
5- گروه روماتولوژی، دانشکده پزشکی، واحد تهران شمال، دانشگاه علوم‌پزشکی آزاد اسلامی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 5599 kb]
(877 دریافت)
| چکیده (HTML) (2112 مشاهده)
متن کامل: (1517 مشاهده)
مقدمه
سندرم فیبرومیالژیا یک بیماری مزمن همراه با درد گسترده اسکلتی‌عضلانی است که به اختلال در بسیاری از جنبه‌های زندگی درون‌روانی و اجتماعی افراد منجر می‌شود [1]. شیوع بیماری فیبرومیالژیا در 2 درصد جمعیت جهانی با نرخ 61 الی90 درصد در میان زنان برآورد شده که به صورت درد منتشر و مزمن در قسمت‌های مختلف بدن قابلیت جابه‌جایی داشته و شدت آن نیز متغیر است [2].
بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا غالباً دچار اختلالات روانپزشکی، از جمله افسردگی، اضطراب، وسواس فکری‌عملی و استرس پس از سانحه هستند که ممکن است دلیل آن وجود راه‌اندازهای مشترک با فیبرومیالژیا باشد. از طرفی نیز بیماران دچار فیبرومیالژیا ممکن است به طور قابل‌توجهی از انعطاف‌پذیری بسیار محدودی برخوردار باشند که می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانپزشکی شود [3].
همچنین درد و احساس عدم کنترل بر آن زمانی که با تفکرات فاجعه‌آمیز همراه شود، موجب افسردگی می‌شود و در مقابل، هرچه خلق فرد افسرده‌تر باشد، آستانه تحمل درد در وی کاهش می‌یابد [4, 5]. همچنین برخی اوقات فیبرومیالژیا با بیماری‌های دیگر همبودی داشته که سندرم‌های هم‌پوشانی، مثل سندرم خستگی مزمن ایجاد می‌کند و با دردهای مزمن، مثل سردردهای میگرنی، تشنجی و اختلالات مفصل تمپورومندیبولار همراه است [6].
خستگی یک احساس ذهنی ناخوشایند است که عملکرد جسمی و روحی فرد را مختل کرده و بیماران را از انجام کارهای روزمره باز‌می‌دارد [7]. پژوهش‌های پیشین در زمینه درمان‌های مرتبط با نشانگان افسردگی نشان داده است که این اختلال با بهره‌گیری از داروهای ضد‌افسردگی، مراجعه به کلینیک‌های روان‌درمانی یا ترکیبی از هر دوی این‌ها قابل درمان است [8].
پژوهش‌ها حاکی از آن است که اگرچه برخی از درمان‌های دارویی مزایای قابل‌توجهی دارند، اما درمان‌های روان‌شناختی مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد از لحاظ بالینی به طور معناداری باعث بهبود در بیشتر این بیماران شده‌اند [9]. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، یک رویکرد روان‌درمانی است که افراد را ترغیب می‌کند تا روابط خود را با افکار و احساسات جسمی خود از طریق سازوکارهای پذیرش، ذهن‌آگاهی و عملکرد مبتنی بر ارزش تغییر دهند [10].
در جهت بهبود انعطاف‌پذیری روان‌شناختی نیز طبق گفته گریگویر و همکاران، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به شش فرایند عمده و مرتبط شامل پذیرش، تماس با لحظه حال، خود به عنوان زمینه، گسلش شناختی، عمل متعهدانه و ارزش‌ها متکی است [11]. با نظر به اینکه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تلاش قابل ملاحظه‌ای جهت کاهش شدت درد نداشته است، در صورت داشتن درد مزمن، درصدد تلاش به منظور افزایش تمایل و پذیرش است و کیفیت منحصربه‌فردی در این حوزه دارد [12].
مک کراکن و ژآ او برین نیز در مطالعه خود اذعان داشتند که پذیرش درد مزمن شامل تمایل به انجام فعالیت همگام با درد موجود و اجازه دادن به درد در تجارب ثبت‌شده بدون تلاش برای کنترل یا جلوگیری از آن [13] است که با شدت کمتر درد، ناراحتی کمتر ناشی از درد، سطح پایین‌تر افسردگی، اضطراب و ناتوانی همراه است و پیش‌بینی‌کننده سطوحی از فعالیت روزانه است. درحقیقت به نوعی می‌توان پذیرش درد، تمایل به درد و درگیر شدن در انجام فعالیت‌ها را از عوامل به‌وجودآورنده درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد معرفی کرد [12].
عوامل مشترکی در فرایند رویکردهای مختلف درمانی وجود دارد که نقشی مؤثرتر از تفاوت‌های آشکار نظری و تکنیکی در ایجاد احساس بهبود در مراجعان داشته و به نظر می‌رسد امید و انتظار در فرایند درمان به عنوان نیروی انگیزشی در دهه‌های مختلف مورد توجه بوده است [14]. اهمیت امید در سلامت عملکرد انسان به طور فزاینده‌‌ای در آثار روان‌درمانی مطرح شده و از تأثیر مثبت امید در سلامت جسمانی و روانی به عنوان یکی از عوامل کلیدی روان‌درمانی یاد می‌شود [15].
همچنین پژوهش‌ها [16, 17, 18] نشان داده‌اند که امید و انتظار درمان، عامل انگیزشی و پایدارساز رفتار است و مانند دارونما تأثیر بیولوژیک دارد. بنابراین از یکسو با استناد به پژوهش‌های انجام‌گرفته در حوزه تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر بهبود شاخص‌های روان‌شناختی اعم از افسردگی، خستگی مزمن و خواب در جمعیت بالینی [19] و از سوی دیگر، با توجه به محدودیت‌های پژوهشی در حیطه توجه به عوامل تأثیرگذار دخیل در فرایند درمان، از جمله نقش امید و انتظار بیماران طی آزمایشات درمانی و ماندگاری اثر درمان، ضرورت دارد پژوهش‌های دیگری انجام پذیرد تا بر این اساس بتوانیم درجهت اعمال روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد با قاطعیت بیشتری سخن بگوییم. بنابراین شیوع بیماری فیبرومیالژیا در زنان و همبودی اختلالات روان‌شناختی همراه با آن می‌تواند به اختلال در درمان جسمانی و کاهش کارکرد زندگی سالم اجتماعی و خانوادگی بیماران منجر شود. در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، خستگی مزمن و شدت درد در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه پرداخته‌ایم.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک طرح نیمه‌آزمایشی از نوع طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون با گروه کنترل با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه بود. جامعه آماری شامل کلیه بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا درمانگاه روماتولوژی بیمارستان بوعلی شهر تهران بود که در بازه زمانی دی تا اسفند 1398 به این بیمارستان مراجعه کردند و به روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. برآورد حجم نمونه بر اساس مقایسه دوگروهی با استفاده از نرم‌افزار جی پاور نسخه 1/3 و با استفاده از اندازه اثر بزرگ با مقدار 0/82 و میزان خطای نوع اول 0/05 و همین‌طور توان 0/80 به دست آمد. در هر گروه بیست نمونه و در کل چهل نمونه در مطالعه وارد شدند. این تعداد به صورت گمارش تصادفی در دو گروه بیست‌نفری (آزمایش و کنترل قرار داده شدند که درنهایت شش نفر از هر دو گروه (سه نفر از گروه آزمایش و سه نفر از گروه کنترل) به دلیل شدت درد زیاد و غیبت بیش از یک جلسه حذف شدند.
معیارهای ورود به پژوهش عبارت بود از زنان بین هجده تا شصت سال مبتلا به فیبرومیالژیا که بر اساس معیارهای بالینی کالج روماتولوژی آمریکا (2010) توسط متخصص تشخیص داده شدند؛ دارا بودن تحصیلات راهنمایی به بالا، وجود درد بر اساس مقیاس درد مک گیل و اینکه آزمودنی‌ها هم‌زمان با این پژوهش در هیچ دوره آموزشی خدمات روان‌شناختی شرکت نکنند و تحت درمان دارویی خاصی نباشند. شرایط خروج از مطالعه نیز شامل عدم حضور در جلسات مداخله بیش از یک جلسه، عدم تمایل به ادامه حضور در جلسات مداخله، وجود بیماری و متابولیک استخوان، دیابت، بیماری کبدی، نارسایی مزمن کلیوی، سرطان، بیماری قلبی و اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی عمده از طریق بررسی پرونده مراجعین در کلینیک توسط پزشک غربالگری و گذراندن دوره درمان روان‌شناختی هم‌زمان با پژوهش حاضر بود. نظر به اینکه در دوره نمونه‌گیری، در دامنه سنی هجده تا سی سال نمونه‌ای جهت ارجاع به کلینیک یافت نشد، به انتخاب نمونه‌ها در دامنه سنی 31 تا شصت سال اکتفا کردیم. جهت اجرا بعد از تصویب پروپوزال با مراجعه به درمانگاه طبق موارد گفته‌شده به جمع آوری داده‌ها پرداخته شد. در مرحله بعد از بیماران درخواست شد به پرسش‌نامه‌های اطلاعات جمعیت‌شناختی، افسردگی بک، شدت درد مک گیل و شدت خستگی کروپ در قالب پیش‌آزمون پاسخ دهند.
پروتکل درمانی تحقیق برگرفته از مطالعات وولز و سورل برای درد های مزمن بود [20] که این پروتکل برای بیماری فیبرومیالژیا بازبینی شد و شامل هشت جلسه گرو‌درمانی دوساعته بود که هر هفته یک جلسه برای گروه آزمایش اجرا شد و اصول و مطالب ارائه‌شده در جدول شماره 1 ارائه شده است و گروه کنترل در فهرست لیست انتظار قرار گرفتند.
.jpg)
پس از اتمام جلسات از هر دو گروه، پس‌آزمون به عمل آمد و در مرحله بعدی، شرکت‌کنندگان بعد از یک بازه زمانی سه‌ماهه مجدداْ مورد پیگیری قرار گرفتند. جهت رعایت اخلاق پژوهشی، گروه کنترل بلافاصله بعد از پس‌آزمون در معرض اجرای آموزش درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفت. همچنین در این پژوهش به منظور توصیف و تحلیل داده‌ها از روش های آماری توصیفی شامل محاسبه فراوانی، میانگین، انحراف معیار برای متغیرها و برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل کواوریانس یک‌راهه استفاده شد. ضمناْ برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد.
پرسش‌نامه افسردگی بک (1996)
در پرسش‌نامه 21ماده‌ای بک هر ماده بر اساس شدت بـه چهار درجه تقسیم شده و از صفر تا سه نمـره مـی‌گیرد. نمره صفر، نشان‌دهنده پایین‌ترین میزان و نمـره سه، نشـان‌دهنده بالاترین میزان شدت تجربه یک نشـانه افسـردگی است. جمع نمرات هر پرسش‌نامه می‌توانـد بـین صفر تـا 63 باشد. در این آزمـون نمرات 13-0 حداقل افسردگی، 14-19 افسردگی خفیف، 20-28 افسردگی متوسـط و 63-29 افسـردگی شـدید را نشان می‌دهد. همسانی درونی آزمون در نمونه سرپایی (0/92=d) و در نمونه غیربالینی (0/93=d) و پایایی آزمون بازآزمون در دوره یک‌هفته‌ای 0/93 بوده است [21].
در جمعیت ایرانی، همبستگی این پرسش‌نامه با مقیاس افسردگی پرسش‌نامه نشانگان مختصر (0/87=d) است و تحلیل عاملی آن نیز سه عامل جسمانی ـ حیاتی، شناختی ـ روان‌شناختی و بدبینی ـ احساس بی‌ارزشی را شناسایی کرده است. آلفای کرونباخ کل آزمون نیز 0/91 گزارش شده است [22].
مقیاس شدت خستگی (1989)
این مقیاس با نُه سؤال توسط کراپ و همکاران به منظور بررسی شدت خستگی ساخته شده است. نمره‌گذاری بر اساس طیف لیکرتی هفت‌درجه‌ای از کاملاً مخالفم (یک) تا کاملاً موافقم (هفت) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده شدت خستگی بیشتر است [23]. شاه‌واروقی فراهانی و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این پرسش‌نامه در ایران، میزان پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 0/96 گزارش کردند [24].
پرسش‌نامه درد مک‌گیل (2009): این پرسش‌نامه برای بررسی جنبه‌های کمی و کیفی درد و شامل بیست گروه لغت برای توصیف درد است. نحوه نمره‌دهی بر اساس ارزش مکانی لغات است. یعنی لغات اول از هر گروه، نمره یک را می‌گیرند.بنابراین لغات انتخاب‌شده، نه‌تنها کیفیت درد، بلکه شدت آن را نیز نشان می‌دهند. مجموع نمرات حاصل از لغات انتخاب‌شده در گروه‌های مختلف و شاخص بالاتر، نشانه شدت درد PRI نامیده می‌شود.
دووکین و همکاران ضریب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه را 0/95 برآورد کرده‌اند. اعتبار این پرسش‌نامه در داخل کشور به روش آلفای کرونباخ 0/85 برآورد شده است. در مطالعه رضوانی و همکاران، روایی هم‌زمان این پرسش‌نامه با مقیاس دیداری درد 0/86 به دست آمده است [25].
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: رویکردی منحصربه‌فرد بر مبنای نظریه چارچوب ارتباطی است که به اختصار RFT خوانده می‌شود. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد فرایندهای تغییر رفتار و فرایندهای پذیرش و ذهن‌آگاهی را تلفیق کرده که شامل آموزش روانی، آموزش مهارت‌های حل مسئله، گسلش شناختی، مواجهه با راهبردهای دیگر و فاصله گرفتن از اجتناب تجربه‌ای است. مهارت‌های ذهن‌آگاهی و پذیرش، تغییر رفتار ضروری را برای مراجعه‌کننده تسهیل می‌کند تا زندگی هدفمند و با‌نشاطی را تجربه کند [26].
یافته‌ها
چهل نفر زن در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش از نظر سنی 36-31 سال (11 درصد)، 42-37 سال (24 درصد)، 48-43 سال (29 درصد)، 54-49 سال (18 درصد)، 60-55 سال (18 درصد) داشتند. همچنین گروه کنترل از نظر سنی 36-31 سال (6 درصد)، 42-37 سال (12 درصد)، 48-43 سال (29 درصد)، 54-49 سال (24 درصد) و 60-55 سال (29 درصد) داشتند.
از نظر تحصیلات در گروه آزمایش، سطح تحصیلی سیکل (6 درصد)، دیپلم (40 درصد)، کاردانی (24 درصد)، کارشناسی (18 درصد) و کارشناسی ارشد (12 درصد) بود و در گروه کنترل سطح تحصیلی سیکل (12 درصد)، دیپلم (46 درصد)، کاردانی (18 درصد)، کارشناسی (18 درصد) و کارشناسی ارشد (6 درصد) بود. همچنین از منظر اشتغال، در گروه آزمایش، زنان خانه‌دار (53 درصد)، شغل دولتی (29 درصد)، غیردولتی (18 درصد) بودند و در گروه کنترل زنان خانه‌دار (41 درصد)، شغل دولتی (35 درصد) و غیردولتی (24 درصد) بودند.
شاخص‌های توصیفی متغیرهای افسردگی، شدت درد و خستگی در سه حالت پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در جدول شماره 2 ارائه شده است.
.jpg)
با توجه به برقراری پیش‌فرض‌های آزمون کوواریانس، خلاصه نتیجه تحلیل واریانس / کوواریانس استفاده شد. برای بررسی نرمال بودن نمرات افسردگی، شدت درد و خستگی از آزمون شاپیرو ویلکز استفاده شد. نرمال بودن دو گروه آزمایش در نمرات افسردگی، شدت درد، خستگی مزمن در دو مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون نشان می‌دهد که توزیع نمره‌ها نرمال است. نرمال بودن دو گروه آزمایش در نمرات افسردگی، شدت درد، حستگی مزمن در دو مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون نشان می‌دهد که توزیع نمره‌ها نرمال است (P>0/05) و مفروضه نرمال بودن داده‌ها رعایت شده است. همچنین نتایج آزمون ام‌باکس حاکی از یکسانی ماتریس کوواریانس در دو گروه در این متغیرهاست. برای بررسی یکسانی واریانس دو گروه از آزمون لوین استفاده شد و نتایج آن نشان داد که تفاوت واریانس دو گروه به لحاظ آماری معنادار نبود. نتایج آماره F تعامل متغیر مستقل و هم‌پراش در داده‌های هر دو متغیر پژوهش را نشان می‌دهد که در این شاخص معنادار نیست (0/05<P). بنابراین عدم مفروضه یکسانی شیب رگرسیون‌ها رد نمی‌شود.
بر اساس نتایج جدول شماره 3 پیش‌رض‌های آزمون اندازه‌های تکراری آنکووا شامل نرمال بودن داده‌ها و همگنی واریانس‌ها برای هیچ‌کدام از متغیرها معنی‌دار نبوده که نشان از برقراری مفروضه‌ها دارد.
.jpg)
بر اساس نتایج جدول شماره 4 با کنترل اثر پیش‌آزمون در مقایسه بین دو گروه، تفاوت معنی‌داری در سطح کمتر از 0/05 در نمرات افسردگی، شدت درد و خستگی عملکرد در پس‌آزمون مشاهده می‌شود.
.jpg)
چنانچه در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود تأثیر زمان بر متغیر افسردگی معنی‌دار حاصل شده است (121/593=F 0/001>P).
.jpg)
بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات افسردگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. همچنین تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات شدت درد (F=0/039, P=0/844) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است. تأثیر زمان بر متغیر شدت درد معنی‌دار حاصل شده است (F=84/58, P<0/001). بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات افسردگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. ازطرفی دیگر تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات افسردگی (F=0/680, P=0/416) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است. تأثیر زمان بر متغیر خستگی معنی‌دار حاصل شده است (F=75/553, P<0/001). بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات خستگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. از طرفی دیگر تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات افسردگی (F=0/034, P=0/564) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است.
بحث
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش علائم افسردگی، شدت درد و خستگی در بیماران و ارزیابی اثر درمان در راستای سایر عوامل، از جمله امید و انتظار بیماران در فرایند درمان با پیگیری سه‌ماهه بود. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد اثر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در گروه آزمایش و کنترل (لیست انتظار) از نظر آماری تفاوت معناداری دارد.
به عبارت دیگر نتایج نه‌تنها در پس‌آزمون، بلکه در مرحله پیگیری سه‌ماهه نیز ثابت بود. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش‌های انجام‌گرفته در زمینه اثربخشی درمان مزبور بر سایر نشانگان روان‌شاختی در بیماری‌های مختلف، از‌جمله پژوهش جوادی و همکاران [19]، حق‌قدم و همکاران [27]، طاهری و همکاران [28]، گلستانی‌فر و دشت‌بزرگی [29]، زاهدی و همکاران [30]، حامیدا [31]، لین و همکاران [32] و آلبرت فلیو سولر و همکاران [33] هم‌پوشانی داشت.
در تمام این پژوهش‌ها تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به‌روشنی قابل اثبات است. درحقیقت هایز معتقد است بسیاری از رویکردهای درمانی بر حسب این فرضیه عمل می‌کنند که احساسات و افکار منفی، مانند اضطراب، افسردگی، وسواس فکری یا هذیان‌ها مشکلاتی هستند که باید از دست آن‌ها خلاص شویم. در مقابل در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، این افکار و احساسات منفی و ناخوشایند، به عنوان اهداف درجه اول درمان قرار نمی‌گیرند، بلکه تلاش برای اجتناب از این رویدادها، مفهومی ناکارآمد تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، تلاش برای گریز از درد، فقط آن را تشدید کرده، فرد را بیشتر درگیر ساخته و آن را به مسئله‌ای آسیب‌زا تبدیل می‌کند [34].
از طرف دیگر، از اصول بنیادی و مهم در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تأکید قاطعانه آن بر امر پذیرش است. در‌واقع مراجعه‌کنندگان از طریق استعاره‌ها و تمرینات مختلف، تفاوت بین پذیرش و تحمل را یاد می‌گیرند و مهارت‌های پذیرش در زمینه انواع رویدادهای درونی دشوار را تمرین می‌کنند. مراجعان از طریق تمرینات مختلف می‌آموزند که می‌توان احساسات شدید را تجربه کرده یا به احساسات بدنی شدید توجه کرد، بدون اینکه آسیبی به آن‌ها وارد شود [35].
بدین ترتیب می‌توان چنین استنباط کرد که هدف از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تغییر افکار و احساسات نیست، بلکه در جهت پذیرش، آگاه بودن و مشاهده‌گر بودن نسبت به خود اقدامات لازم انجام می‌گیرد [36]؛ بنابراین هدف کلی، تمایل و ترغیب بیماران در جهت انعطاف‌پذیری روان‌شناختی بیشتر است، زمانی که فرد بتواند به طور کامل در اینجا و اکنون، بدون قضاوتگری، ارزیابی و پس زدن تجارب، افکار، احساسات، هیجانات و علائم بدنی حضور داشته باشد.
در پژوهش حاضر نیز تکنیک‌های درمان مبتنی بر پذیرش، مانند تکنیک استعاره شن‌زار، تمرین حمل کردن افسردگی، تمرین جسمانی‌سازی و تمرین نشستن با احساسات به منظورکاهش درد و افزایش انعطاف‌پذیری سبب کاهش نشانه‌های افسردگی، خستگی مزمن و شدت درد در بیماران شد.
در فرایندهای مربوط به تعهد نیز با استفاده از تکنیک‌هایی چون شناسایی ارزش‌ها، نوشته روی سنگ مزار و تکنیک ستایش افراد به بیماران کمک می‌شود تا جهات ارزشمند زندگی خود را شناسایی کنند و در انجام رفتار ارزشمند و شناسایی موانع موجود در مسیر ارزشمند خود تلاش کرده و به تبع آن احساس رضایت از خود و زندگی را بالا ببرند که این فرایندها می‌توانند سبب کاهش افسردگی شود [30].
همچنین پشتیبانی امیدوار‌کننده‌ای برای مقرون‌به‌صرفه بودن درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد وجود دارد. با این حال شواهد فعلی هنوز برای تعیین نتیجه‌گیری قاطع این درمان به عنوان مقرون‌به‌صرفه بودن و کارآمدترین روش کافی نیست [33]. یافته دیگر مطالعه حاضر، تأثیر معنادار درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نسبت به امید و انتظار هنگام درمان بر پیامدهای روان‌شناختی افسردگی، شدت درد و خستگی در بیماران بود که در جهت تبیین این یافته، اگرچه پیشینه‌ای به طور دقیق به بررسی آن نپرداخته، اما مطالعات متعددی در ایران و خارج از کشور، بر کارآمدی درمان مذکور صحه گذاشته‌اند [27, 28, 29, 30, 37, 38, 39, 40].
از طرف دیگر لطفی کاشانی و همکاران در مطالعه خود به اهمیت نقش امید به عنوان عامل مشترک در اثربخشی رویکردهای مختلف روان‌درمانی و تعیین سهم معنادار امید و انتظار درمان در احساس بهبود مراجعان پرداخته که با نتایج حاصل از این پژوهش هماهنگی چندانی ندارد [41].
همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد که امید باعث ایجاد تغییرات مثبت در سیستم اعصاب مرکزی [42] و ارتقای سلامت [43] و در حکم میانجی روان‌شناختی به کاهش علائم اضطرابی منجر می‌شود و با کاهش پریشانی [44] کمک می‌کند بیماران نشانه‌های افسردگی، اضطراب و درد کمتری داشته باشند. بنابراین با داشتن چنین چشم‌اندازی نسبت به امید و انتظار در فرایند درمان می‌توان از این مفاهیم در راستای تعدیل و تسهیل فرایند درمان در مراجعین بهره گرفت.
اما با نظر به نتایج حاصل از این پژوهش، مفهوم امید و انتظار با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برابری نمی‌کند و از نظر سهم و تأثیر بر فرایند درمان مراجعین، در مرتبه پایین‌تری قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از پژوهش حاضر در زمینه تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر پیامدهای روان‌شناختی افسردگی، شدت درد و خستگی مزمن در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه اثربخش و معنادار بود. این نتایج برای متخصصان سلامت و درمانگران تلویحات کاربردی دارد. بنابراین با بهره‌گیری از نتایج درمانی و پژوهشی حاضر می‌توان اقداماتی در جهت ارتقای سطح سلامت روان و بهبود نشانگان آسیب‌زا در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا انجام داد که به افزایش امید به زندگی، وفق یافتن با شرایط بیماری و روابط بهتر بین‌فردی منجر می‌شود.
از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر، انجام آزمایشات روی زنان مبتلا به فیبرومیالژیا و عدم آزمایش لازم در مردان و اجرای آزمایش در شهر تهران است که ضرورت دارد به منظور تعمیم‌پذیر بودن نتایج، آزمایشاتی در قالب پایلوت در سایر شهرهای کشور توسط متخصصین سلامت روان انجام گیرد تا عموم افراد، به‌ویژه افراد مبتلا به سایر بیماری‌های مزمن بتوانند از این‌گونه خدمات بهره لازم و وافری ببرند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
بیماران شرکت‌کننده با اخذ رضایت آگاهانه و با رعایت ملاحظات اخلاقی وارد پژوهش شدند. کد اخلاق این پژوهش با شناسه IR.iau.k.iec.1398,066 توسط کمیته ملی اخلاق در پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج صادر شد.
حامی مالی
پژوهش حاضر بدون حمایت مالی انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در نگارش این اثر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مطالعه هیچ‌گونه تعارض منافعی نداشته است.
سندرم فیبرومیالژیا یک بیماری مزمن همراه با درد گسترده اسکلتی‌عضلانی است که به اختلال در بسیاری از جنبه‌های زندگی درون‌روانی و اجتماعی افراد منجر می‌شود [1]. شیوع بیماری فیبرومیالژیا در 2 درصد جمعیت جهانی با نرخ 61 الی90 درصد در میان زنان برآورد شده که به صورت درد منتشر و مزمن در قسمت‌های مختلف بدن قابلیت جابه‌جایی داشته و شدت آن نیز متغیر است [2].
بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا غالباً دچار اختلالات روانپزشکی، از جمله افسردگی، اضطراب، وسواس فکری‌عملی و استرس پس از سانحه هستند که ممکن است دلیل آن وجود راه‌اندازهای مشترک با فیبرومیالژیا باشد. از طرفی نیز بیماران دچار فیبرومیالژیا ممکن است به طور قابل‌توجهی از انعطاف‌پذیری بسیار محدودی برخوردار باشند که می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانپزشکی شود [3].
همچنین درد و احساس عدم کنترل بر آن زمانی که با تفکرات فاجعه‌آمیز همراه شود، موجب افسردگی می‌شود و در مقابل، هرچه خلق فرد افسرده‌تر باشد، آستانه تحمل درد در وی کاهش می‌یابد [4, 5]. همچنین برخی اوقات فیبرومیالژیا با بیماری‌های دیگر همبودی داشته که سندرم‌های هم‌پوشانی، مثل سندرم خستگی مزمن ایجاد می‌کند و با دردهای مزمن، مثل سردردهای میگرنی، تشنجی و اختلالات مفصل تمپورومندیبولار همراه است [6].
خستگی یک احساس ذهنی ناخوشایند است که عملکرد جسمی و روحی فرد را مختل کرده و بیماران را از انجام کارهای روزمره باز‌می‌دارد [7]. پژوهش‌های پیشین در زمینه درمان‌های مرتبط با نشانگان افسردگی نشان داده است که این اختلال با بهره‌گیری از داروهای ضد‌افسردگی، مراجعه به کلینیک‌های روان‌درمانی یا ترکیبی از هر دوی این‌ها قابل درمان است [8].
پژوهش‌ها حاکی از آن است که اگرچه برخی از درمان‌های دارویی مزایای قابل‌توجهی دارند، اما درمان‌های روان‌شناختی مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد از لحاظ بالینی به طور معناداری باعث بهبود در بیشتر این بیماران شده‌اند [9]. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، یک رویکرد روان‌درمانی است که افراد را ترغیب می‌کند تا روابط خود را با افکار و احساسات جسمی خود از طریق سازوکارهای پذیرش، ذهن‌آگاهی و عملکرد مبتنی بر ارزش تغییر دهند [10].
در جهت بهبود انعطاف‌پذیری روان‌شناختی نیز طبق گفته گریگویر و همکاران، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به شش فرایند عمده و مرتبط شامل پذیرش، تماس با لحظه حال، خود به عنوان زمینه، گسلش شناختی، عمل متعهدانه و ارزش‌ها متکی است [11]. با نظر به اینکه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تلاش قابل ملاحظه‌ای جهت کاهش شدت درد نداشته است، در صورت داشتن درد مزمن، درصدد تلاش به منظور افزایش تمایل و پذیرش است و کیفیت منحصربه‌فردی در این حوزه دارد [12].
مک کراکن و ژآ او برین نیز در مطالعه خود اذعان داشتند که پذیرش درد مزمن شامل تمایل به انجام فعالیت همگام با درد موجود و اجازه دادن به درد در تجارب ثبت‌شده بدون تلاش برای کنترل یا جلوگیری از آن [13] است که با شدت کمتر درد، ناراحتی کمتر ناشی از درد، سطح پایین‌تر افسردگی، اضطراب و ناتوانی همراه است و پیش‌بینی‌کننده سطوحی از فعالیت روزانه است. درحقیقت به نوعی می‌توان پذیرش درد، تمایل به درد و درگیر شدن در انجام فعالیت‌ها را از عوامل به‌وجودآورنده درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد معرفی کرد [12].
عوامل مشترکی در فرایند رویکردهای مختلف درمانی وجود دارد که نقشی مؤثرتر از تفاوت‌های آشکار نظری و تکنیکی در ایجاد احساس بهبود در مراجعان داشته و به نظر می‌رسد امید و انتظار در فرایند درمان به عنوان نیروی انگیزشی در دهه‌های مختلف مورد توجه بوده است [14]. اهمیت امید در سلامت عملکرد انسان به طور فزاینده‌‌ای در آثار روان‌درمانی مطرح شده و از تأثیر مثبت امید در سلامت جسمانی و روانی به عنوان یکی از عوامل کلیدی روان‌درمانی یاد می‌شود [15].
همچنین پژوهش‌ها [16, 17, 18] نشان داده‌اند که امید و انتظار درمان، عامل انگیزشی و پایدارساز رفتار است و مانند دارونما تأثیر بیولوژیک دارد. بنابراین از یکسو با استناد به پژوهش‌های انجام‌گرفته در حوزه تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر بهبود شاخص‌های روان‌شناختی اعم از افسردگی، خستگی مزمن و خواب در جمعیت بالینی [19] و از سوی دیگر، با توجه به محدودیت‌های پژوهشی در حیطه توجه به عوامل تأثیرگذار دخیل در فرایند درمان، از جمله نقش امید و انتظار بیماران طی آزمایشات درمانی و ماندگاری اثر درمان، ضرورت دارد پژوهش‌های دیگری انجام پذیرد تا بر این اساس بتوانیم درجهت اعمال روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد با قاطعیت بیشتری سخن بگوییم. بنابراین شیوع بیماری فیبرومیالژیا در زنان و همبودی اختلالات روان‌شناختی همراه با آن می‌تواند به اختلال در درمان جسمانی و کاهش کارکرد زندگی سالم اجتماعی و خانوادگی بیماران منجر شود. در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، خستگی مزمن و شدت درد در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه پرداخته‌ایم.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک طرح نیمه‌آزمایشی از نوع طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون با گروه کنترل با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه بود. جامعه آماری شامل کلیه بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا درمانگاه روماتولوژی بیمارستان بوعلی شهر تهران بود که در بازه زمانی دی تا اسفند 1398 به این بیمارستان مراجعه کردند و به روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. برآورد حجم نمونه بر اساس مقایسه دوگروهی با استفاده از نرم‌افزار جی پاور نسخه 1/3 و با استفاده از اندازه اثر بزرگ با مقدار 0/82 و میزان خطای نوع اول 0/05 و همین‌طور توان 0/80 به دست آمد. در هر گروه بیست نمونه و در کل چهل نمونه در مطالعه وارد شدند. این تعداد به صورت گمارش تصادفی در دو گروه بیست‌نفری (آزمایش و کنترل قرار داده شدند که درنهایت شش نفر از هر دو گروه (سه نفر از گروه آزمایش و سه نفر از گروه کنترل) به دلیل شدت درد زیاد و غیبت بیش از یک جلسه حذف شدند.
معیارهای ورود به پژوهش عبارت بود از زنان بین هجده تا شصت سال مبتلا به فیبرومیالژیا که بر اساس معیارهای بالینی کالج روماتولوژی آمریکا (2010) توسط متخصص تشخیص داده شدند؛ دارا بودن تحصیلات راهنمایی به بالا، وجود درد بر اساس مقیاس درد مک گیل و اینکه آزمودنی‌ها هم‌زمان با این پژوهش در هیچ دوره آموزشی خدمات روان‌شناختی شرکت نکنند و تحت درمان دارویی خاصی نباشند. شرایط خروج از مطالعه نیز شامل عدم حضور در جلسات مداخله بیش از یک جلسه، عدم تمایل به ادامه حضور در جلسات مداخله، وجود بیماری و متابولیک استخوان، دیابت، بیماری کبدی، نارسایی مزمن کلیوی، سرطان، بیماری قلبی و اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی عمده از طریق بررسی پرونده مراجعین در کلینیک توسط پزشک غربالگری و گذراندن دوره درمان روان‌شناختی هم‌زمان با پژوهش حاضر بود. نظر به اینکه در دوره نمونه‌گیری، در دامنه سنی هجده تا سی سال نمونه‌ای جهت ارجاع به کلینیک یافت نشد، به انتخاب نمونه‌ها در دامنه سنی 31 تا شصت سال اکتفا کردیم. جهت اجرا بعد از تصویب پروپوزال با مراجعه به درمانگاه طبق موارد گفته‌شده به جمع آوری داده‌ها پرداخته شد. در مرحله بعد از بیماران درخواست شد به پرسش‌نامه‌های اطلاعات جمعیت‌شناختی، افسردگی بک، شدت درد مک گیل و شدت خستگی کروپ در قالب پیش‌آزمون پاسخ دهند.
پروتکل درمانی تحقیق برگرفته از مطالعات وولز و سورل برای درد های مزمن بود [20] که این پروتکل برای بیماری فیبرومیالژیا بازبینی شد و شامل هشت جلسه گرو‌درمانی دوساعته بود که هر هفته یک جلسه برای گروه آزمایش اجرا شد و اصول و مطالب ارائه‌شده در جدول شماره 1 ارائه شده است و گروه کنترل در فهرست لیست انتظار قرار گرفتند.
پس از اتمام جلسات از هر دو گروه، پس‌آزمون به عمل آمد و در مرحله بعدی، شرکت‌کنندگان بعد از یک بازه زمانی سه‌ماهه مجدداْ مورد پیگیری قرار گرفتند. جهت رعایت اخلاق پژوهشی، گروه کنترل بلافاصله بعد از پس‌آزمون در معرض اجرای آموزش درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفت. همچنین در این پژوهش به منظور توصیف و تحلیل داده‌ها از روش های آماری توصیفی شامل محاسبه فراوانی، میانگین، انحراف معیار برای متغیرها و برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل کواوریانس یک‌راهه استفاده شد. ضمناْ برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد.
پرسش‌نامه افسردگی بک (1996)
در پرسش‌نامه 21ماده‌ای بک هر ماده بر اساس شدت بـه چهار درجه تقسیم شده و از صفر تا سه نمـره مـی‌گیرد. نمره صفر، نشان‌دهنده پایین‌ترین میزان و نمـره سه، نشـان‌دهنده بالاترین میزان شدت تجربه یک نشـانه افسـردگی است. جمع نمرات هر پرسش‌نامه می‌توانـد بـین صفر تـا 63 باشد. در این آزمـون نمرات 13-0 حداقل افسردگی، 14-19 افسردگی خفیف، 20-28 افسردگی متوسـط و 63-29 افسـردگی شـدید را نشان می‌دهد. همسانی درونی آزمون در نمونه سرپایی (0/92=d) و در نمونه غیربالینی (0/93=d) و پایایی آزمون بازآزمون در دوره یک‌هفته‌ای 0/93 بوده است [21].
در جمعیت ایرانی، همبستگی این پرسش‌نامه با مقیاس افسردگی پرسش‌نامه نشانگان مختصر (0/87=d) است و تحلیل عاملی آن نیز سه عامل جسمانی ـ حیاتی، شناختی ـ روان‌شناختی و بدبینی ـ احساس بی‌ارزشی را شناسایی کرده است. آلفای کرونباخ کل آزمون نیز 0/91 گزارش شده است [22].
مقیاس شدت خستگی (1989)
این مقیاس با نُه سؤال توسط کراپ و همکاران به منظور بررسی شدت خستگی ساخته شده است. نمره‌گذاری بر اساس طیف لیکرتی هفت‌درجه‌ای از کاملاً مخالفم (یک) تا کاملاً موافقم (هفت) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده شدت خستگی بیشتر است [23]. شاه‌واروقی فراهانی و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این پرسش‌نامه در ایران، میزان پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 0/96 گزارش کردند [24].
پرسش‌نامه درد مک‌گیل (2009): این پرسش‌نامه برای بررسی جنبه‌های کمی و کیفی درد و شامل بیست گروه لغت برای توصیف درد است. نحوه نمره‌دهی بر اساس ارزش مکانی لغات است. یعنی لغات اول از هر گروه، نمره یک را می‌گیرند.بنابراین لغات انتخاب‌شده، نه‌تنها کیفیت درد، بلکه شدت آن را نیز نشان می‌دهند. مجموع نمرات حاصل از لغات انتخاب‌شده در گروه‌های مختلف و شاخص بالاتر، نشانه شدت درد PRI نامیده می‌شود.
دووکین و همکاران ضریب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه را 0/95 برآورد کرده‌اند. اعتبار این پرسش‌نامه در داخل کشور به روش آلفای کرونباخ 0/85 برآورد شده است. در مطالعه رضوانی و همکاران، روایی هم‌زمان این پرسش‌نامه با مقیاس دیداری درد 0/86 به دست آمده است [25].
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: رویکردی منحصربه‌فرد بر مبنای نظریه چارچوب ارتباطی است که به اختصار RFT خوانده می‌شود. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد فرایندهای تغییر رفتار و فرایندهای پذیرش و ذهن‌آگاهی را تلفیق کرده که شامل آموزش روانی، آموزش مهارت‌های حل مسئله، گسلش شناختی، مواجهه با راهبردهای دیگر و فاصله گرفتن از اجتناب تجربه‌ای است. مهارت‌های ذهن‌آگاهی و پذیرش، تغییر رفتار ضروری را برای مراجعه‌کننده تسهیل می‌کند تا زندگی هدفمند و با‌نشاطی را تجربه کند [26].
یافته‌ها
چهل نفر زن در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش از نظر سنی 36-31 سال (11 درصد)، 42-37 سال (24 درصد)، 48-43 سال (29 درصد)، 54-49 سال (18 درصد)، 60-55 سال (18 درصد) داشتند. همچنین گروه کنترل از نظر سنی 36-31 سال (6 درصد)، 42-37 سال (12 درصد)، 48-43 سال (29 درصد)، 54-49 سال (24 درصد) و 60-55 سال (29 درصد) داشتند.
از نظر تحصیلات در گروه آزمایش، سطح تحصیلی سیکل (6 درصد)، دیپلم (40 درصد)، کاردانی (24 درصد)، کارشناسی (18 درصد) و کارشناسی ارشد (12 درصد) بود و در گروه کنترل سطح تحصیلی سیکل (12 درصد)، دیپلم (46 درصد)، کاردانی (18 درصد)، کارشناسی (18 درصد) و کارشناسی ارشد (6 درصد) بود. همچنین از منظر اشتغال، در گروه آزمایش، زنان خانه‌دار (53 درصد)، شغل دولتی (29 درصد)، غیردولتی (18 درصد) بودند و در گروه کنترل زنان خانه‌دار (41 درصد)، شغل دولتی (35 درصد) و غیردولتی (24 درصد) بودند.
شاخص‌های توصیفی متغیرهای افسردگی، شدت درد و خستگی در سه حالت پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در جدول شماره 2 ارائه شده است.
با توجه به برقراری پیش‌فرض‌های آزمون کوواریانس، خلاصه نتیجه تحلیل واریانس / کوواریانس استفاده شد. برای بررسی نرمال بودن نمرات افسردگی، شدت درد و خستگی از آزمون شاپیرو ویلکز استفاده شد. نرمال بودن دو گروه آزمایش در نمرات افسردگی، شدت درد، خستگی مزمن در دو مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون نشان می‌دهد که توزیع نمره‌ها نرمال است. نرمال بودن دو گروه آزمایش در نمرات افسردگی، شدت درد، حستگی مزمن در دو مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون نشان می‌دهد که توزیع نمره‌ها نرمال است (P>0/05) و مفروضه نرمال بودن داده‌ها رعایت شده است. همچنین نتایج آزمون ام‌باکس حاکی از یکسانی ماتریس کوواریانس در دو گروه در این متغیرهاست. برای بررسی یکسانی واریانس دو گروه از آزمون لوین استفاده شد و نتایج آن نشان داد که تفاوت واریانس دو گروه به لحاظ آماری معنادار نبود. نتایج آماره F تعامل متغیر مستقل و هم‌پراش در داده‌های هر دو متغیر پژوهش را نشان می‌دهد که در این شاخص معنادار نیست (0/05<P). بنابراین عدم مفروضه یکسانی شیب رگرسیون‌ها رد نمی‌شود.
بر اساس نتایج جدول شماره 3 پیش‌رض‌های آزمون اندازه‌های تکراری آنکووا شامل نرمال بودن داده‌ها و همگنی واریانس‌ها برای هیچ‌کدام از متغیرها معنی‌دار نبوده که نشان از برقراری مفروضه‌ها دارد.
بر اساس نتایج جدول شماره 4 با کنترل اثر پیش‌آزمون در مقایسه بین دو گروه، تفاوت معنی‌داری در سطح کمتر از 0/05 در نمرات افسردگی، شدت درد و خستگی عملکرد در پس‌آزمون مشاهده می‌شود.
چنانچه در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود تأثیر زمان بر متغیر افسردگی معنی‌دار حاصل شده است (121/593=F 0/001>P).
بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات افسردگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. همچنین تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات شدت درد (F=0/039, P=0/844) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است. تأثیر زمان بر متغیر شدت درد معنی‌دار حاصل شده است (F=84/58, P<0/001). بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات افسردگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. ازطرفی دیگر تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات افسردگی (F=0/680, P=0/416) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است. تأثیر زمان بر متغیر خستگی معنی‌دار حاصل شده است (F=75/553, P<0/001). بنابراین می‌توان بیان کرد که با صرف‌نظر از گروه آزمایشی بین میانگین نمرات خستگی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر متقابل بین زمان و گروه در افسردگی نیز (0/001>P) معنی‌دار حاصل شده است که نشان‌دهنده تفاوت میانگین نمرات افسردگی در زمان‌های مختلف با توجه به رده‌های متغیر گروه متفاوت است. از طرفی دیگر تأثیر گروه نیز بر میزان میانگین نمرات افسردگی (F=0/034, P=0/564) با صرف‌نظر از زمان معنی‌دار حاصل نشده است.
بحث
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش علائم افسردگی، شدت درد و خستگی در بیماران و ارزیابی اثر درمان در راستای سایر عوامل، از جمله امید و انتظار بیماران در فرایند درمان با پیگیری سه‌ماهه بود. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد اثر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در گروه آزمایش و کنترل (لیست انتظار) از نظر آماری تفاوت معناداری دارد.
به عبارت دیگر نتایج نه‌تنها در پس‌آزمون، بلکه در مرحله پیگیری سه‌ماهه نیز ثابت بود. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش‌های انجام‌گرفته در زمینه اثربخشی درمان مزبور بر سایر نشانگان روان‌شاختی در بیماری‌های مختلف، از‌جمله پژوهش جوادی و همکاران [19]، حق‌قدم و همکاران [27]، طاهری و همکاران [28]، گلستانی‌فر و دشت‌بزرگی [29]، زاهدی و همکاران [30]، حامیدا [31]، لین و همکاران [32] و آلبرت فلیو سولر و همکاران [33] هم‌پوشانی داشت.
در تمام این پژوهش‌ها تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به‌روشنی قابل اثبات است. درحقیقت هایز معتقد است بسیاری از رویکردهای درمانی بر حسب این فرضیه عمل می‌کنند که احساسات و افکار منفی، مانند اضطراب، افسردگی، وسواس فکری یا هذیان‌ها مشکلاتی هستند که باید از دست آن‌ها خلاص شویم. در مقابل در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، این افکار و احساسات منفی و ناخوشایند، به عنوان اهداف درجه اول درمان قرار نمی‌گیرند، بلکه تلاش برای اجتناب از این رویدادها، مفهومی ناکارآمد تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، تلاش برای گریز از درد، فقط آن را تشدید کرده، فرد را بیشتر درگیر ساخته و آن را به مسئله‌ای آسیب‌زا تبدیل می‌کند [34].
از طرف دیگر، از اصول بنیادی و مهم در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تأکید قاطعانه آن بر امر پذیرش است. در‌واقع مراجعه‌کنندگان از طریق استعاره‌ها و تمرینات مختلف، تفاوت بین پذیرش و تحمل را یاد می‌گیرند و مهارت‌های پذیرش در زمینه انواع رویدادهای درونی دشوار را تمرین می‌کنند. مراجعان از طریق تمرینات مختلف می‌آموزند که می‌توان احساسات شدید را تجربه کرده یا به احساسات بدنی شدید توجه کرد، بدون اینکه آسیبی به آن‌ها وارد شود [35].
بدین ترتیب می‌توان چنین استنباط کرد که هدف از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، تغییر افکار و احساسات نیست، بلکه در جهت پذیرش، آگاه بودن و مشاهده‌گر بودن نسبت به خود اقدامات لازم انجام می‌گیرد [36]؛ بنابراین هدف کلی، تمایل و ترغیب بیماران در جهت انعطاف‌پذیری روان‌شناختی بیشتر است، زمانی که فرد بتواند به طور کامل در اینجا و اکنون، بدون قضاوتگری، ارزیابی و پس زدن تجارب، افکار، احساسات، هیجانات و علائم بدنی حضور داشته باشد.
در پژوهش حاضر نیز تکنیک‌های درمان مبتنی بر پذیرش، مانند تکنیک استعاره شن‌زار، تمرین حمل کردن افسردگی، تمرین جسمانی‌سازی و تمرین نشستن با احساسات به منظورکاهش درد و افزایش انعطاف‌پذیری سبب کاهش نشانه‌های افسردگی، خستگی مزمن و شدت درد در بیماران شد.
در فرایندهای مربوط به تعهد نیز با استفاده از تکنیک‌هایی چون شناسایی ارزش‌ها، نوشته روی سنگ مزار و تکنیک ستایش افراد به بیماران کمک می‌شود تا جهات ارزشمند زندگی خود را شناسایی کنند و در انجام رفتار ارزشمند و شناسایی موانع موجود در مسیر ارزشمند خود تلاش کرده و به تبع آن احساس رضایت از خود و زندگی را بالا ببرند که این فرایندها می‌توانند سبب کاهش افسردگی شود [30].
همچنین پشتیبانی امیدوار‌کننده‌ای برای مقرون‌به‌صرفه بودن درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد وجود دارد. با این حال شواهد فعلی هنوز برای تعیین نتیجه‌گیری قاطع این درمان به عنوان مقرون‌به‌صرفه بودن و کارآمدترین روش کافی نیست [33]. یافته دیگر مطالعه حاضر، تأثیر معنادار درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نسبت به امید و انتظار هنگام درمان بر پیامدهای روان‌شناختی افسردگی، شدت درد و خستگی در بیماران بود که در جهت تبیین این یافته، اگرچه پیشینه‌ای به طور دقیق به بررسی آن نپرداخته، اما مطالعات متعددی در ایران و خارج از کشور، بر کارآمدی درمان مذکور صحه گذاشته‌اند [27, 28, 29, 30, 37, 38, 39, 40].
از طرف دیگر لطفی کاشانی و همکاران در مطالعه خود به اهمیت نقش امید به عنوان عامل مشترک در اثربخشی رویکردهای مختلف روان‌درمانی و تعیین سهم معنادار امید و انتظار درمان در احساس بهبود مراجعان پرداخته که با نتایج حاصل از این پژوهش هماهنگی چندانی ندارد [41].
همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد که امید باعث ایجاد تغییرات مثبت در سیستم اعصاب مرکزی [42] و ارتقای سلامت [43] و در حکم میانجی روان‌شناختی به کاهش علائم اضطرابی منجر می‌شود و با کاهش پریشانی [44] کمک می‌کند بیماران نشانه‌های افسردگی، اضطراب و درد کمتری داشته باشند. بنابراین با داشتن چنین چشم‌اندازی نسبت به امید و انتظار در فرایند درمان می‌توان از این مفاهیم در راستای تعدیل و تسهیل فرایند درمان در مراجعین بهره گرفت.
اما با نظر به نتایج حاصل از این پژوهش، مفهوم امید و انتظار با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برابری نمی‌کند و از نظر سهم و تأثیر بر فرایند درمان مراجعین، در مرتبه پایین‌تری قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از پژوهش حاضر در زمینه تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر پیامدهای روان‌شناختی افسردگی، شدت درد و خستگی مزمن در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا با اثر انتظار و پیگیری سه‌ماهه اثربخش و معنادار بود. این نتایج برای متخصصان سلامت و درمانگران تلویحات کاربردی دارد. بنابراین با بهره‌گیری از نتایج درمانی و پژوهشی حاضر می‌توان اقداماتی در جهت ارتقای سطح سلامت روان و بهبود نشانگان آسیب‌زا در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا انجام داد که به افزایش امید به زندگی، وفق یافتن با شرایط بیماری و روابط بهتر بین‌فردی منجر می‌شود.
از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر، انجام آزمایشات روی زنان مبتلا به فیبرومیالژیا و عدم آزمایش لازم در مردان و اجرای آزمایش در شهر تهران است که ضرورت دارد به منظور تعمیم‌پذیر بودن نتایج، آزمایشاتی در قالب پایلوت در سایر شهرهای کشور توسط متخصصین سلامت روان انجام گیرد تا عموم افراد، به‌ویژه افراد مبتلا به سایر بیماری‌های مزمن بتوانند از این‌گونه خدمات بهره لازم و وافری ببرند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
بیماران شرکت‌کننده با اخذ رضایت آگاهانه و با رعایت ملاحظات اخلاقی وارد پژوهش شدند. کد اخلاق این پژوهش با شناسه IR.iau.k.iec.1398,066 توسط کمیته ملی اخلاق در پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج صادر شد.
حامی مالی
پژوهش حاضر بدون حمایت مالی انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در نگارش این اثر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مطالعه هیچ‌گونه تعارض منافعی نداشته است.
References
1.Soleymani P, Kazami R, Taklavi S, Narimani M. [The effectiveness of acceptance and commitment group therapy on perceived stress and pain perception in women with fibromyalgia (Persian)]. Journal Anesthesia and Pain. 2020; 11(2):68-79. https://jap.iums.ac.ir/article-1-5487-fa.html
2.Everett JAC. The 12 item social and economic conservatism scale (SECS). PloS One. 2013; 8(12):e82131. [DOI:10.1371/journal.pone.0082131] [PMID] [PMCID]
3.Clauw DJ. Fibromyalgia: A clinical review. JAMA. 2014; 311(15):1547-55. [DOI:10.1001/jama.2014.3266] [PMID]
4.Vesal M, Mollazade J, Taghavi M, Nazarinia M. [Prediction of depression based on perception of pain and quality of sleep due to pain catastrophizing in elderly patient with rheumatoid arthritis (Persian)]. Journal Anesthesiology and Pain. 2015; 6(2):69-80. https://jap.iums.ac.ir/article-1-5206-en.html
5.Korniloff K, Kotiaho S, Vanhala M, Kautiainen H, Koponen H, Mäntyselkä P. Musculoskeletal pain in melancholic and atypical depression. Pain Medicine. 2017; 18(2):341-7. [DOI:10.1093/pm/pnw202] [PMID]
6.do Nascimento LP, Taveira KVM, Berretta F, Stuginski-Barbosa J, de Souza BDM, de Andrade DCA, et al. Prevalence of temporomandibular disorder in patients with fibromyalgia: A systematic review. Brazilian Journal of Development. 2020; 6(10):80261-85. [DOI:10.34117/bjdv6n10-447]
7.Veauthier C, Hasselmann H, Gold SM, Paul F. The Berlin Treatment Algorithm: Recommendations for tailored innovative therapeutic strategies for multiple sclerosis-related fatigue. The EPMA Journal. 2016; 7(1):25. [DOI:10.1186/s13167-016-0073-3] [PMID] [PMCID]
8.Bai Z, Luo S, Zhang L, Wu S, Chi I. Acceptance and commitment therapy (ACT) to reduce depression: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 2020; 260:728-37. [DOI:10.1016/j.jad.2019.09.040] [PMID]
9.Lush E, Salmon P, Floyd A, Studts JL, Weissbecker I, Sephton SE. Mindfulness meditation for symptom reduction in fibromyalgia: Psychophysiological correlates. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings. 2009; 16(2):200-7. [DOI:10.1007/s10880-009-9153-z] [PMID]
10.Hayes L, Boyd CP, Sewell J. Acceptance and commitment therapy for the treatment of adolescent depression: A pilot study in a psychiatric outpatient setting. Mindfulness. 2011; 2(2):86-94. [DOI:10.1007/s12671-011-0046-5]
11.Swain J, Hancock K, Hainsworth C, Bowman J. Acceptance and commitment therapy in the treatment of anxiety: A systematic review. Clinical Psychology Review. 2013; 33(8):965-78. [DOI:10.1016/j.cpr.2013.07.002] [PMID]
12.Thomas K. A one-session, brief acceptance and commitment therapy workshop for chronic pain patients: A one-sample pretest-posttest prospective exploratory study [PhD. Dissertation]. United States: West Virginia University; 2021. https://www.proquest.com/openview/acac772cb2ed8155973fbe32e65a3b5a/1?pq-origsite=gscholar&cbl=51922&diss=y
13.McCracken LM, Zhao-O’Brien J. General psychological acceptance and chronic pain: There is more to accept than the pain itself. European Journal of Pain. 2010; 14(2):170-5. [DOI:10.1016/j.ejpain.2009.03.004] [PMID]
14.Frank J. The role of hope in psychotherapy. International Journal of Psychiatry. 1968; 5(5):383-95. [PMID]
15.O’Hara DJ. Psychotherapy and the dialectics of hope and despair. Counselling Psychology Quarterly. 2011; 24(4):323-9. [DOI:10.1080/09515070.2011.623542]
16.Anderson NB, Anderson NH. Encyclopedia of health and behavior. United States: Sage; 2004. [DOI:10.4135/9781412952576]
17.Lopez SJ, Snyder CR. Positive psychological assessment: A handbook of models and measures. United States: American Psychological Association; 2003. [DOI:10.1037/10612-000]
18.Seligman ME, Csikszentmihalyi M. An introduction. Flow and the Foundations of Positive Psychology: The Collected Works of Mihaly Csikszentmihalyi. USA: Springer; 2014. [DOI:10.1007/978-94-017-9088-8_18]
19.Javadi THS, Masjedi MA, Hamzehloo E, Chehraghi MJ, Razavi L, Rahmani S, et al. Effectiveness of group therapy based on acceptance and commitment on the severity of fatigue and depression with the moderating role of alexithymia in multiple sclerosis patients. International Clinical Neuroscience Journal. 8(1):37-43. [DOI:10.34172/icnj.2021.08]
20.Vowles KE, Sowden G, Ashworth J. A comprehensive examination of the model underlying acceptance and commitment therapy for chronic pain. Behavior Therapy. 2014; 45(3):390-401. [DOI:10.1016/j.beth.2013.12.009] [PMID]
21.Beck AT, Steer RA, Brown GK. Beck depression inventory-II. London: Pearson; 1996. http://www.psychvisit.com/Scales/BDI-2.html
22.Khanipour H, Borjali A, Mohammadkhani P, Sohrabi F. [Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on reducing depression and rumination symptoms in individuals with a major depression record: A singlecase design (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2013; 4(13):23-42. https://jcps.atu.ac.ir/article_542.html
23.Krupp LB, LaRocca NG, Muir-Nash J, Steinberg AD. The fatigue severity scale: Application to patients with multiple sclerosis and systemic lupus erythematosus. Archives of Neurology. 1989; 46(10):1121-3. [DOI:10.1001/archneur.1989.00520460115022] [PMID]
24.Ziaaddini Z. [The role of fatigue severity, sleep quality, and occupational hardiness dimensions in the prediction of psychological strain among nurses working in hospitals of Bandar Abbas and Haji Abad (Iran) (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2019; 12(12):79-88. [DOI:10.29252/qums.12.12.79]
25.Saghebi Saeedi K, Abolghasem A, Akbari B. [The effectiveness of self-compassion training and positive thinking on sleep quality and decrease of pain intensity in girl with primary dysmenorrhea (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2020; 9(4):3914-29. [DOI:10.32598/cmja.9.4.942.1]
26.Hayes SC, Levin ME, Plumb-Vilardaga J, Villatte JL, Pistorello J. Acceptance and commitment therapy and contextual behavioral science: Examining the progress of a distinctive model of behavioral and cognitive therapy. Behavior Therapy. 2013; 44(2):180-98. [DOI:10.1016/j.beth.2009.08.002] [PMID] [PMCID]
27.Ghadam HSH, Rahnejat AM, Taghva A, Ebrahimi MR, Donyavi V, Ghasemzadeh MR. Effectiveness of acceptance and commitment therapy in reducing symptoms of anxiety, depression, and suicidal ideation in Iranian veterans referred to a military psychiatric hospital. Research Square. 2020. [DOI:10.21203/rs.3.rs-54602/v1]
28.Taheri AA, Foroughi AA, Mohammadian Y, Ahmadi SM, Heshmati K, Hezarkhani LA, et al. The effectiveness of acceptance and commitment therapy on pain acceptance and pain perception in patients with painful diabetic neuropathy: A randomized controlled trial. Diabetes Therapy. 2020; 11(8):1695-708. [DOI:10.1007/s13300-020-00851-9] [PMID] [PMCID]
29.Golestanifar S, DashtBozorgi Z. [Comparing the effectiveness of acceptance and commitment therapy and well-being therapy on life expectancy and psychological health in elderly nonclinical depressed patients (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2021; 20(3):297-312. [DOI:10.52547/jrums.20.3.297]
30.Zahedi Z, Amani A, Azizi A, Nasiri Hanis Gh, Zarein F, Special Rovari N. [Comparison of the effectiveness of acceptance and commitment based therapy and solution-oriented treatment on quality of life and depression in young girls (Persian)]. Journal of Psychological Studies. 2020; 16(2):141-56. [DOI:10.22051/PSY.2020.29120.2082]
31.Puspitasari AH, Hamidah. Effectiveness of acceptance and commitment therapy to reducing depression in nursing home residents. 2020:174-9 https://www.scitepress.org/Papers/2018/85869/85869.pdf
32.Lin J, Scott W, Carpenter L, Norton S, Domhardt M, Baumeister H, et al. Acceptance and commitment therapy for chronic pain: Protocol of a systematic review and individual participant data meta-analysis. Systematic Reviews. 2019; 8(1):140. [DOI:10.1186/s13643-019-1044-2] [PMID] [PMCID]
33.Feliu-Soler A, Montesinos F, Gutiérrez-Martínez O, Scott W, McCracken LM, Luciano JV. Current status of acceptance and commitment therapy for chronic pain: A narrative review. Journal of Pain Research. 2018; 11:2145-59. [DOI:10.2147/JPR.S144631] [PMID] [PMCID]
34.Smith BH, Hébert HL, Veluchamy A. Neuropathic pain in the community: Prevalence, impact, and risk factors. Pain. 2020; 161(S 1):S127-37. [DOI:10.1097/j.pain.0000000000001824] [PMID]
35.Hayes SC, Strosahl KD, Wilson KG. Acceptance and commitment therapy. Washington, DC: American Psychological Association; 2009. http://www.who-sells-it.com/images/catalogs/4604/pdf_25111.pdf
36.Hayes SC, Luoma JB, Bond FW, Masuda A, Lillis J. Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy. 2006; 44(1):1-25. [DOI:10.1016/j.brat.2005.06.006] [PMID]
37.Veiskarami H, GHazanfari F. [A comparison of the effectiveness of metacognitive group therapy and acceptance and commitment therapy on the cognitive distortions of students with social anxiety disorder (Persian)]. Yafteh. 2020; 21(4):86-105. http://eprints.lums.ac.ir/1984/
38.Mortezaei Shemirani Sh, Tajeri B, Sanaei Zakir B, Meschi F. [Effectiveness of group therapy based on commitment and acceptance on life habits, disease eating behavior and health-promoting lifestyle in women with obesity (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2020; 62(5.1):536-47. [DOI:10.22038/MJMS.2019.15348]
39.Rostami R, Dasht Bozorgi Z. Effectiveness of acceptance and commitment therapy on resiliency and alexithymia of somatic symptoms. Practice in Clinical Psychology. 2019; 7(2):87-94. [DOI:10.32598/jpcp.7.2.87]
40.Kelson J, Rollin A, Ridout B, Campbell A. Internet-delivered acceptance and commitment therapy for anxiety treatment: Systematic review. Journal of Medical Internet Research. 2019; 21(1):e12530. [DOI:10.2196/12530] [PMID] [PMCID]
41.Lotfi KF, Vaziri S, Mohammadi SS. [The contribution of hope and expectancy of treatment on clients’ improvement feeling (Persian)]. Journal of Developmental Psychology Iranian Psychologists. 2017; 14(53):53-61. http://jip.azad.ac.ir/article_535882.html?lang=en
42.Hoy BD, Suldo SM, Mendez LR. Links between parents’ and children’s levels of gratitude, life satisfaction, and hope. Journal of Happiness Studies. 2013; 14(4):1343-61. [DOI:10.1007/s10902-012-9386-7]
43.Scheier MF, Carver CS, Bridges MW. Optimism, pessimism, and psychological well-being. In: Chang EC, editor. Optimism & pessimism: Implications for theory, research, and practice. United States: American Psychological Association; 2001. [DOI:10.1037/10385-009]
44.Kashani FL, Vaziri S, Akbari ME, Jamshidifar Z, Sanaei H, Givi F. Stress coping skills training and distress in women with breast cancer. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2014; 159:809-13. [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.09.001]
1.Soleymani P, Kazami R, Taklavi S, Narimani M. [The effectiveness of acceptance and commitment group therapy on perceived stress and pain perception in women with fibromyalgia (Persian)]. Journal Anesthesia and Pain. 2020; 11(2):68-79. https://jap.iums.ac.ir/article-1-5487-fa.html
2.Everett JAC. The 12 item social and economic conservatism scale (SECS). PloS One. 2013; 8(12):e82131. [DOI:10.1371/journal.pone.0082131] [PMID] [PMCID]
3.Clauw DJ. Fibromyalgia: A clinical review. JAMA. 2014; 311(15):1547-55. [DOI:10.1001/jama.2014.3266] [PMID]
4.Vesal M, Mollazade J, Taghavi M, Nazarinia M. [Prediction of depression based on perception of pain and quality of sleep due to pain catastrophizing in elderly patient with rheumatoid arthritis (Persian)]. Journal Anesthesiology and Pain. 2015; 6(2):69-80. https://jap.iums.ac.ir/article-1-5206-en.html
5.Korniloff K, Kotiaho S, Vanhala M, Kautiainen H, Koponen H, Mäntyselkä P. Musculoskeletal pain in melancholic and atypical depression. Pain Medicine. 2017; 18(2):341-7. [DOI:10.1093/pm/pnw202] [PMID]
6.do Nascimento LP, Taveira KVM, Berretta F, Stuginski-Barbosa J, de Souza BDM, de Andrade DCA, et al. Prevalence of temporomandibular disorder in patients with fibromyalgia: A systematic review. Brazilian Journal of Development. 2020; 6(10):80261-85. [DOI:10.34117/bjdv6n10-447]
7.Veauthier C, Hasselmann H, Gold SM, Paul F. The Berlin Treatment Algorithm: Recommendations for tailored innovative therapeutic strategies for multiple sclerosis-related fatigue. The EPMA Journal. 2016; 7(1):25. [DOI:10.1186/s13167-016-0073-3] [PMID] [PMCID]
8.Bai Z, Luo S, Zhang L, Wu S, Chi I. Acceptance and commitment therapy (ACT) to reduce depression: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 2020; 260:728-37. [DOI:10.1016/j.jad.2019.09.040] [PMID]
9.Lush E, Salmon P, Floyd A, Studts JL, Weissbecker I, Sephton SE. Mindfulness meditation for symptom reduction in fibromyalgia: Psychophysiological correlates. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings. 2009; 16(2):200-7. [DOI:10.1007/s10880-009-9153-z] [PMID]
10.Hayes L, Boyd CP, Sewell J. Acceptance and commitment therapy for the treatment of adolescent depression: A pilot study in a psychiatric outpatient setting. Mindfulness. 2011; 2(2):86-94. [DOI:10.1007/s12671-011-0046-5]
11.Swain J, Hancock K, Hainsworth C, Bowman J. Acceptance and commitment therapy in the treatment of anxiety: A systematic review. Clinical Psychology Review. 2013; 33(8):965-78. [DOI:10.1016/j.cpr.2013.07.002] [PMID]
12.Thomas K. A one-session, brief acceptance and commitment therapy workshop for chronic pain patients: A one-sample pretest-posttest prospective exploratory study [PhD. Dissertation]. United States: West Virginia University; 2021. https://www.proquest.com/openview/acac772cb2ed8155973fbe32e65a3b5a/1?pq-origsite=gscholar&cbl=51922&diss=y
13.McCracken LM, Zhao-O’Brien J. General psychological acceptance and chronic pain: There is more to accept than the pain itself. European Journal of Pain. 2010; 14(2):170-5. [DOI:10.1016/j.ejpain.2009.03.004] [PMID]
14.Frank J. The role of hope in psychotherapy. International Journal of Psychiatry. 1968; 5(5):383-95. [PMID]
15.O’Hara DJ. Psychotherapy and the dialectics of hope and despair. Counselling Psychology Quarterly. 2011; 24(4):323-9. [DOI:10.1080/09515070.2011.623542]
16.Anderson NB, Anderson NH. Encyclopedia of health and behavior. United States: Sage; 2004. [DOI:10.4135/9781412952576]
17.Lopez SJ, Snyder CR. Positive psychological assessment: A handbook of models and measures. United States: American Psychological Association; 2003. [DOI:10.1037/10612-000]
18.Seligman ME, Csikszentmihalyi M. An introduction. Flow and the Foundations of Positive Psychology: The Collected Works of Mihaly Csikszentmihalyi. USA: Springer; 2014. [DOI:10.1007/978-94-017-9088-8_18]
19.Javadi THS, Masjedi MA, Hamzehloo E, Chehraghi MJ, Razavi L, Rahmani S, et al. Effectiveness of group therapy based on acceptance and commitment on the severity of fatigue and depression with the moderating role of alexithymia in multiple sclerosis patients. International Clinical Neuroscience Journal. 8(1):37-43. [DOI:10.34172/icnj.2021.08]
20.Vowles KE, Sowden G, Ashworth J. A comprehensive examination of the model underlying acceptance and commitment therapy for chronic pain. Behavior Therapy. 2014; 45(3):390-401. [DOI:10.1016/j.beth.2013.12.009] [PMID]
21.Beck AT, Steer RA, Brown GK. Beck depression inventory-II. London: Pearson; 1996. http://www.psychvisit.com/Scales/BDI-2.html
22.Khanipour H, Borjali A, Mohammadkhani P, Sohrabi F. [Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on reducing depression and rumination symptoms in individuals with a major depression record: A singlecase design (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2013; 4(13):23-42. https://jcps.atu.ac.ir/article_542.html
23.Krupp LB, LaRocca NG, Muir-Nash J, Steinberg AD. The fatigue severity scale: Application to patients with multiple sclerosis and systemic lupus erythematosus. Archives of Neurology. 1989; 46(10):1121-3. [DOI:10.1001/archneur.1989.00520460115022] [PMID]
24.Ziaaddini Z. [The role of fatigue severity, sleep quality, and occupational hardiness dimensions in the prediction of psychological strain among nurses working in hospitals of Bandar Abbas and Haji Abad (Iran) (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2019; 12(12):79-88. [DOI:10.29252/qums.12.12.79]
25.Saghebi Saeedi K, Abolghasem A, Akbari B. [The effectiveness of self-compassion training and positive thinking on sleep quality and decrease of pain intensity in girl with primary dysmenorrhea (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2020; 9(4):3914-29. [DOI:10.32598/cmja.9.4.942.1]
26.Hayes SC, Levin ME, Plumb-Vilardaga J, Villatte JL, Pistorello J. Acceptance and commitment therapy and contextual behavioral science: Examining the progress of a distinctive model of behavioral and cognitive therapy. Behavior Therapy. 2013; 44(2):180-98. [DOI:10.1016/j.beth.2009.08.002] [PMID] [PMCID]
27.Ghadam HSH, Rahnejat AM, Taghva A, Ebrahimi MR, Donyavi V, Ghasemzadeh MR. Effectiveness of acceptance and commitment therapy in reducing symptoms of anxiety, depression, and suicidal ideation in Iranian veterans referred to a military psychiatric hospital. Research Square. 2020. [DOI:10.21203/rs.3.rs-54602/v1]
28.Taheri AA, Foroughi AA, Mohammadian Y, Ahmadi SM, Heshmati K, Hezarkhani LA, et al. The effectiveness of acceptance and commitment therapy on pain acceptance and pain perception in patients with painful diabetic neuropathy: A randomized controlled trial. Diabetes Therapy. 2020; 11(8):1695-708. [DOI:10.1007/s13300-020-00851-9] [PMID] [PMCID]
29.Golestanifar S, DashtBozorgi Z. [Comparing the effectiveness of acceptance and commitment therapy and well-being therapy on life expectancy and psychological health in elderly nonclinical depressed patients (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2021; 20(3):297-312. [DOI:10.52547/jrums.20.3.297]
30.Zahedi Z, Amani A, Azizi A, Nasiri Hanis Gh, Zarein F, Special Rovari N. [Comparison of the effectiveness of acceptance and commitment based therapy and solution-oriented treatment on quality of life and depression in young girls (Persian)]. Journal of Psychological Studies. 2020; 16(2):141-56. [DOI:10.22051/PSY.2020.29120.2082]
31.Puspitasari AH, Hamidah. Effectiveness of acceptance and commitment therapy to reducing depression in nursing home residents. 2020:174-9 https://www.scitepress.org/Papers/2018/85869/85869.pdf
32.Lin J, Scott W, Carpenter L, Norton S, Domhardt M, Baumeister H, et al. Acceptance and commitment therapy for chronic pain: Protocol of a systematic review and individual participant data meta-analysis. Systematic Reviews. 2019; 8(1):140. [DOI:10.1186/s13643-019-1044-2] [PMID] [PMCID]
33.Feliu-Soler A, Montesinos F, Gutiérrez-Martínez O, Scott W, McCracken LM, Luciano JV. Current status of acceptance and commitment therapy for chronic pain: A narrative review. Journal of Pain Research. 2018; 11:2145-59. [DOI:10.2147/JPR.S144631] [PMID] [PMCID]
34.Smith BH, Hébert HL, Veluchamy A. Neuropathic pain in the community: Prevalence, impact, and risk factors. Pain. 2020; 161(S 1):S127-37. [DOI:10.1097/j.pain.0000000000001824] [PMID]
35.Hayes SC, Strosahl KD, Wilson KG. Acceptance and commitment therapy. Washington, DC: American Psychological Association; 2009. http://www.who-sells-it.com/images/catalogs/4604/pdf_25111.pdf
36.Hayes SC, Luoma JB, Bond FW, Masuda A, Lillis J. Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy. 2006; 44(1):1-25. [DOI:10.1016/j.brat.2005.06.006] [PMID]
37.Veiskarami H, GHazanfari F. [A comparison of the effectiveness of metacognitive group therapy and acceptance and commitment therapy on the cognitive distortions of students with social anxiety disorder (Persian)]. Yafteh. 2020; 21(4):86-105. http://eprints.lums.ac.ir/1984/
38.Mortezaei Shemirani Sh, Tajeri B, Sanaei Zakir B, Meschi F. [Effectiveness of group therapy based on commitment and acceptance on life habits, disease eating behavior and health-promoting lifestyle in women with obesity (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2020; 62(5.1):536-47. [DOI:10.22038/MJMS.2019.15348]
39.Rostami R, Dasht Bozorgi Z. Effectiveness of acceptance and commitment therapy on resiliency and alexithymia of somatic symptoms. Practice in Clinical Psychology. 2019; 7(2):87-94. [DOI:10.32598/jpcp.7.2.87]
40.Kelson J, Rollin A, Ridout B, Campbell A. Internet-delivered acceptance and commitment therapy for anxiety treatment: Systematic review. Journal of Medical Internet Research. 2019; 21(1):e12530. [DOI:10.2196/12530] [PMID] [PMCID]
41.Lotfi KF, Vaziri S, Mohammadi SS. [The contribution of hope and expectancy of treatment on clients’ improvement feeling (Persian)]. Journal of Developmental Psychology Iranian Psychologists. 2017; 14(53):53-61. http://jip.azad.ac.ir/article_535882.html?lang=en
42.Hoy BD, Suldo SM, Mendez LR. Links between parents’ and children’s levels of gratitude, life satisfaction, and hope. Journal of Happiness Studies. 2013; 14(4):1343-61. [DOI:10.1007/s10902-012-9386-7]
43.Scheier MF, Carver CS, Bridges MW. Optimism, pessimism, and psychological well-being. In: Chang EC, editor. Optimism & pessimism: Implications for theory, research, and practice. United States: American Psychological Association; 2001. [DOI:10.1037/10385-009]
44.Kashani FL, Vaziri S, Akbari ME, Jamshidifar Z, Sanaei H, Givi F. Stress coping skills training and distress in women with breast cancer. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2014; 159:809-13. [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.09.001]
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
بهداشت روان
دریافت: 1400/1/14 | پذیرش: 1400/4/9 | انتشار: 1400/10/11
دریافت: 1400/1/14 | پذیرش: 1400/4/9 | انتشار: 1400/10/11
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |