مقدمه
موشها با حدود 2280 گونه مختلف، بزرگترین گونه پستانداران بر روی کره زمین هستند و میتوانند در مناطق جغرافیایی و آبوهوایی مختلف زندگی کنند. تاکنون 8 خانواده و 69 گونه از موشها در ایران شناسایی شدهاند. این جانوران با قابلیت انتقال حدود 200 بیماری به انسانها و دیگر حیوانات عاملی مهم در ایجاد خسارات اقتصادی و سلامت هستند [
1].اهمیت انگلهای پسزی معده و روده در موشها را میتوان از جنبههای مختلف بررسی کرد. موشها منابع مهمی از بیماریهای متداول در انسانها و حیوانات هستند و نقش مهمی در انتقال و شیوع بیماریهای عفونی دارند [
2]. گونههای متعددی از نخسانه، کرم نواری و کرم سوراخدار در مجرای معده و روده، مجاری تنفسی، مثانه و محیط شکمی موشها زندگی میکنند. تاکنون، 13 گونه از کرمهای انگلی گزارش شده که از موشها به انسانها سرایت کرده است. مهمترین آن موشهای اکسیور، هیمنولپیس نانا، هیمنولپیس دیمینوتا و اکینوکوس مولتی کولاریس میباشند [
3 ,4].
انگلهای متعددی در موشها وجود دارد که برخی از آنان بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات هستند و میتواند به انسانها منتقل شود. نفوذ بالای موشها بهویژه در محیطهای انسانی موجب انتقال این گونه عوامل انگلی به انسانها میشود. در میان کرمهای موشی، کرمهای گونگیلونما ازطریق سوسکهای سرگین منتقل میشوند [
5]. فراوانی این نوع سوسکها در شهر تبریز منجر به افزایش تنوع گونههای گونگیلونما در این منطقه شده است.
این مطالعه در جهت شناسایی انگلهای گونگیلونما و اهمیت بیماریهای مشترک بین انسانها و حیوانات در موشهای تبریز انجام شده است.
مواد و روشها
در این مطالعه، 100 موش (29 موش سیاه و 71 موش قهوهای؛ 32 موش نر و 68 موش ماده؛ بازه سنی 1 تا 3 سال) از نقاط مختلف تبریز توسط تلههای زنده گرفته شدند. طعمه استفادهشده در این مطالعه نان غرقشده در روغن یا خیار بود. تلهها یک روز پس از نصب، جمعآوری شدند و به آزمایشگاه انگلشناسی وابسته به دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز منتقل شدند. در آزمایشگاه، موشها در ابتدا شناسایی و سپس کالبدشکافی شدند. در این مطالعه برای شناسایی موشها، سر و اندازه بدن (از نوک بینی تا انتهای دم)، دم (از نوک تا انتهای دم در راستای ستون مهرهها بدون موهای انتهایی)، پاهای پشتی (از انتهای پاشنه تا نوک بزرگترین انگشت بدون در نظر گرفتن ناخن) و گوشها (از بالای گوش تا نوک لاله گوش) اندازهگیری شد.
موش توسط پنبه آغشته در اتر یا کلروفورم کشته شد و در سینی کالبدشکافی قرار گرفت. روش کشتن موش مطابق با اصول اخلاقی حیوانات آزمایشی بود. سپس کالبد بر روی سطح آیونولیت با سوزنهای تهگرد ثابت شد و کالبد شکافی صورت گرفت. برای جداسازی انگلها از ژن گونگیلونما، مری و مخاط معده به دقت مورد بررسی قرار گرفتند و درصورت مشاهده انگل، آنها بهطور کامل جدا شدند. درنهایت، انگلها بر روی اسلاید قرار گرفت و با لاکتوفنول شفاف شد. آزوکرامین نیز برای لکه دار کردن مورداستفاده قرار گرفت [
6, 7]. پس از ثبت آخرین تشخیص گونههای گونگیلونما، از انگلها عکسبرداری شد. قسمتهای موردنیاز توسط یک میکروسکوپ که پیشتر تنظیم شده بود، جدا شد.
یافتهها
در این مطالعه، 100 موش گرفته شد و برای بررسی گوناگونی انگلهای ژن گونگیلونما و ریختشناسی این انگلها موردارزیابی قرار گرفتند. تنها گونه گونگیلونما جداشده از بافتهای مری و معده شامل گونگیلونما نئوپلاستیکوم بود.
گونگیلونما نئوپلاستیکوم
یک نخسانه از خانواده اسپیروریدا که انگلی از شکم و مری موشهای سیاه و قهوهای میباشد. پلاک پوست مناطق قدامی متقارن هستند (
تصاویر شماره 1،
2 و
3).



در این مطالعه، انگلهای جداشده دارای طولی در بازه 7 تا 18 میلیمتر داشتند. آلت تناسلی نابرابر نیز بین 100 تا 550 میکرون طول داشت. کرمهای ماده طولی در بازه 40 تا 75 میلیمتر داشتند. همچنین، آلت تناسلی کرم ماده نزدیک به انتهای خلفی بود [
7]. در این مطالعه، 2 مورد از این انگل از مری و مخاط معده موش سیاه برداشته شد. در مطالعه ابرهارد و همکاران انگلها از آفریقا، آسیا، استرالیا و آمریکای مرکزی گزارش شده بود [
4].
بحث
مطالعه انگلهای معده و روده موشها از اهمیت پزشکی، دامپزشکی و بیولوژیکی برخوردار است. موشها منابع مهمی از بیماریهای عفونی هستند و کانونهای انتقال بیماری ازطریق این موشها میباشند که در نقاط مختلف ایران پخش و مشاهده شدهاند [
8, 9, 10, 11, 12]. در این مطالعه، گونگیلونما نئوپلاستیکوم از مری و شکم موش سیاه برای اولینبار در شهر تبریز گزارش شد.
درنهایت، این نکته حائز اهمیت است که حضور سوسکهای سرگین در برخی محیطهای مطالعه میتواند سلامت افراد را در این مناطق به خطر اندازد [
13]. بنابراین، انگلهای خانواده اسپیروریدا را میتوان درخصوص سلامت بررسی کرد و درنظر گرفت و نادیده گرفتن آن، اختلالات و بیماریهای عفونی و ثانویه در انسانها و حیوانات ایجاد میکند [
9, 10]. گونگیلونما نئوپلاستیکوم ازطریق سوسکهای سرگین به انسان منتقل میشود. این نوع انگلها در مری، لثه، لب و حلق انسان یافت میشود و میتواند موجب تورم و عفونت در باقت عفونی شود و این بیماران از حس حرکت یک شیء در گردن و بخشهایی از سیستم گوارشی رنج میبرند. علیرغم تنوع در تعداد و گونههای جمعیت موشها در مناطق آب و هوایی مختلف ایران، اهمیت این حیوانات در رابطه با سلامت نسبتاً توجه کمتری را نسبت به دیگر حیوانات به خود جلب کرده است [
11,
14, 15].
نتیجهگیری
با درنظر گرفتن گوناگونی آبوهوایی در ایران، مطالعه جانداران انگلی موشها در تشخیص توزیع انگلها و مطالعه همهگیری آنها در جهت کنترل و جلوگیری از بیماری که توسط موشها منتقل میشود، از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین با درنظر گرفتن افزایش جمعیت موشهای نزدیک به محل سکونت انسانها و آلودگی این موشها با انگلهایی که بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان را دربر دارد، مطالعات و تحقیقات انگلشناسی بیشتری باید در نقاط جغرافیایی مختلف در ایران و دیگر کشورها انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مطالعه، تمامی ملاحظات اخلاقی درنظر گرفته شده است. این تحقیق توسط هیئت دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز تأیید شده است (IR.IAU.TABRIZ.REC.1400.206).
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایاننامه دکتری تخصصی سهند فتاحی، گروه انگلشناسی، دانشکده دامپزشکی، واحد علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز است.
مشارکت نویسندگان
نگارش و ویرایش متن: یعقوب گرداغی؛ جمعآوری دادهها و تحلیلهای آماری: آقای سهند فتحی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، مقاله حاضر هیچگونه تضاد منافعی ندارد.
تشکر و قدردانی
نوسندگان از حمایت قائممقام تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تشکر و قدردانی میکنند.
References
1.Dehghani R, Seyedi H, Dehqan S, Sharifi H. [Geographical distribution of mouse and mouse-borne diseases in Iran: a review article (Persian)]. Feyz. 2013; 17(2):203-19. [Link]
2.Dorodgar A, Dehghani R. [A study o wild rodents fauna and their biological activities in the desert region of Kashan (Persian)]. Feyz. 2000; 4(3):56-64. [Link]
3.Kia EB, Homayouni MM, Farahnak A, Mohebali M, Shojai S. Study of endoparasites of rodents and their zoonotic importance in Ahvaz, south west Iran. Iranian Journal of Public Health. 2001; 30(1-2):49-52. [Link]
4.Eberhard ML, Busillo C. Human Gongylonema infection in a resident of New York City. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 1999; 61(1):51-2. [DOI:10.4269/ajtmh.1999.61.51] [PMID]
5.Kamranrashani B, Kia EB, Mobedi I, Mohebali M, Zarei Z, Mowlavi GH, et al. Helminth parasites of Rhombomys opimus from Golestan Province, northeast Iran. Iranian Journal of Parasitology. 2013; 8(1):78-84. [PMID]
6.Skrjabin KI, Sobulov AA. Essential of nematology spiruridae of animals & man. Moscow: Academy of Sciences of the Soviet :union:; 1964.
7.Yamaguti S. Systema Helminthum. New York: Interscience Publisher; 1961. [Link]
8.Kia EB, Shahryary-Rad E, Mohebali M, Mahmoudi M, Mobedi I, Zahabiun F, et al. Endoparasites of rodents and their zoonotic importance in Germi, Dashte–Mogan, Ardabil Province, Iran. Iranian Journal of Parasitology. 2010; 5(4):15-20. [PMID]
9.Garedaghi Y, Khaki AA. Prevalence of gastrointestinal and blood parasites of rodents in Tabriz, Iran, with emphasis on parasitic zoonoses. Crescent Journal of Medical and Biological Sciences. 1(1):9-12. [Link]
10.Nateghpour M, Motevalli-Haghi A, Akbarzadeh K, Akhavan AA, Mohebali M, Mobedi I, et al. Endoparasites of wild rodents in southeastern Iran. Journal of Arthropod-Borne Diseases. 2015; 9(1):1-6. [PMID]
11.Pakdel N, Naem S, Rezaei F, Chalehchaleh AA. A survey on helminthic infection in mice (Mus musculus) and rats (Rattus norvegicus and Rattus rattus) in Kermanshah, Iran. Veterinary Research Forum. 2013; 4(2):105-9. [PMID]
12.Molavi GH, Massoud J, Gutierrez Y. Human gongylonema infection in Iran. Journal of Helminthology. 2006; 80(4):425-8. [DOI:10.1017/JOH2006355] [PMID]
13.Yousefi A, Eslami A, Mobedi I, Rahbari S, Ronaghi H. Helminth infections of house mouse (Mus musulus) and wood mouse (Apodemus sylvaticus) from the suburban areas of Hamadan city, western Iran. Iranian Journal of Parasitology. 2014; 9(4):511-8. [PMID]
14.Xiaodan L, Zhensheng W, Ying H, Hongwei L, Jianqiu J, Peiru Z, et al. Gongylonema pulchrum infection in the human oral cavity: A case report and literature review. Oral Surgery, Oral medicine, Oral Pathology and Oral Radiology. 2018; 125(3):e49-53. [DOI:10.1016/j.oooo.2017.11.019] [PMID]
15.Nichols E, Gómez A. Dung beetles and the epidemiology of parasitic nematodes: patterns, mechanisms and questions. Parasitology. 2014; 141(5):614-23. [DOI:10.1017/S0031182013002011] [PMID]