مقدمه
اختلالات موروثی یک دغدغه جهانی است. همچنین، این اختلالات عامل اساسی مرگومیر در کشورهای در حال توسعه و توسعهیافته است. اختلالات گوناگون بهدلیل عوامل محیطی و وراثت ژنتیکی میباشد. عفونتها در طول دوره بارداری نقش مهمی در ایجاد اختلالات مهم حین تولد دارند. یکی از عفونتها، عفونت سندرم تورچ است که در صورت تشخیص و درمان زودهنگام به جنین آسیبی نمیزند [
1 ,2 ,3]. اصطلاح تورچ به عوامل عفونی اشاره میکند که میتواند از طریق عفونتهای عمودی، داخل رحمی یا پس از تولد به کودک منتقل میشود. عفونتهای اولیه مرتبط با برخی پاتوژنهای تورچ حین بارداری، بهویژه در 3 ماهه اول است با ریسکهای بالای سقط جنین، مردهزایی، عقیمسازی، زایمان زودرس، اختلالات مادرزادی و بیماریهای کشنده مزمن یا گذرا ارتباط دارد. خطر این اختلال به سن حاملگی و پاتوژنها بستگی دارد [
4]. عفونتهای اولیه نسبت به عفونتهای ثانویه در دوره بارداری مضرتر هستند [
5]. سندرم تورچ میتواند منجر به سقط خودبهخودی یا اختلالات جدی جنین شود [
2, 3]. این عفونت تشکیلدهنده 2 تا 3 درصد تمامی اختلالات مادرزادی است. عقبماندگی ذهنی یکی از مهمترین عوارضی است که فشار اقتصادی قابل توجهی به جامعه و خانواده وارد میکند [
6, 7].
سندرم تورچ با عوامل مختلفی مرتبط است و در مراحل مختلف حاملگی رخ میدهد. توکسوپلاسما گوندی، ویروس روبلا، سایتومگالوویروس و ویروس هرپس سیمپلکس، گونه 1 و 2 که بهعنوان سندرم تورچ شناخته میشود، منجر به مرگومیر نوزادی در دنیا میشود [
8, 9, 10]. بخش عمدهای از پاتوژنها بر مادر تأثیر نمیگذارند، اما عواقب فاجعهباری برای جنین دارند [
10, 11]. بنابراین، تشخیص این سندرم در مادران باردار دشوار است. اندازهگیری پادتنهای ایمونوگلوبولین IgM در مقابل تورچ، روشی برای تشخیص زود هنگام این بیماری است [
12].
در صورتی که یک جنین مبتلا به عوامل سندرم تورچ شود، این امر میتواند منجر به سقط جنین، مردهزایی، عقبماندگی رشدی کشنده (عقبماندگی رشدی درون رحمی) یا مالفورماسیون مادرزادی شود. خستگی، تب، مشکلات تغذیهای، هپاتواسپلنومگالی و سطوح پایین هموگلوبین برخی از علائم و یافتههای بالینی در نوزادان مبتلا به عوامل تورچ است. بهعلاوه، پتشی و پورپورا میتواند بر روی پوست نوزادان مبتلا ظاهر شود. رنگ زرد پوست، سفیدی چشم بهدلیل کم خونی، ترومبوسیتوپنی، زردی و کوریورتینیت میتواند در نوزادان مبتلا مشاهده شود. دیگر اختلالات ممکن است بسته به مرحله رشد جنین در زمان و شدت عفونت رخ دهد [
13،
14]. باتوجهبه نتایج مختلف بهدستآمده از آزمایشات غربالگری، شیوع عوامل تورچ به عوامل جغرافیایی، اقتصادی یا فرهنگی بستگی دارد [
15, 16].
توکسوپلاسما گوندی یک نوع عفونت انگلی و بیماری مشترک بین انسان و حیوان است که میتواند منجر به سندرم تورچ شود. علائم سندرم تورچ شامل طیفی از یافتههای بدون علائم تا کوریورتینیت [
17]، مشکلات شنوایی، هیدروسفالی و اختلالات سایکوموتور را شامل میشود [
18]. عفونت توکسوپلاسما در چین بهدلیل رژیم غذایی خاص متداول است [
19]. بهدلیل آثار نامطلوب این بیماری بر جنین, تشخیص زنان مبتلا پیشاز بارداری جهت جلوگیری از اختلالات جنینی امری حیاتی است.
روبلا یک بیماری ویروسی بدون علامت یا با علائم خفیف و حتی عواقب وخیم برای جنین است [
14]. ویروس روبلا میتواند از طریق تنفس یا رابطه مادر-جنین بهصورت عمودی منتقل شود [
20]. این یکی از مهمترین عوامل سندرم تورچ است. در 12 هفته اول، نرخ عفونت جنینی به بیش از 80 درصد میرسد که سپس به 25 درصد در انتهای 3 ماهه دوم کاهش مییابد. در هفتههای 27 تا 30، این نرخ میتواند به 35 درصد برسد [
14]. سایتومگالوویروس یکی از عوامل مهم اختلالات موروثی در نوزادان است و با اختلالات شدید جنین، مانند کوریورتینیت, ناشنوایی حسی عصبی و فلج مغزی ارتباط دارد [
21, 22].
شیوع این سندرم بسته به محیط جغرافیایی متغیر است. مناطق جنوبشرقی آسیا و تحت صحرای آفریقای بیشترین نرخ مرگومیر را دارند [
23]. مطابق دانش ما، یک مطالعه ملی جامع که شامل آثار تورچ بر زنان باردار باشد و به ارتباط این عوامل با نتایج نامطلوب بارداری بپردازد، دردسترس نیست. ازآنجاکه کشور ما جزء مناطق پر خطر است، تحقیق در این زمینه ضروری است. مطالعه حاضر درصدد مشخص کردن شیوع عفونت تورچ در شهر مشهد بین زنان سنین باروری میباشد.
مواد و روشها
جامعه مطالعاتی
این مطالعه دادههای سرولوژیک 417 شرکتکننده زن را در سنین باروری که به 3 آزمایشگاه شهر مشهد از فروردین 1395 تا اسفند 1398 مراجعه کردند، بررسی کرده است. شرکتکنندگان شامل زنان در دوره باوری با میانگین سنی 5/77±30/8 سال بودند که حداقل سن 17 سال و حداکثر 47 سال داشتند. رضایتنامه کتبی برای حضور در تحقیق از همه شرکتکنندگان دریافت شد و کمیته اخلاقی دانشگاه علوم پزشکی گناباد پروتکلهای این مطالعه را تأیید کرد. بهعلاوه، تمامی اطلاعات شخصی ازجمله نام و آدرس بیماران محرمانه باقی ماندند و نمونهها براساس کد شمارهگذاری شدند.
تشخیص عفونت تورچ
پادتنهای IgG و IgM در مقابل ویروس هرپس سیمپلکس، سایتومگالوویروس، توکسوپلاسما گوندی و ویروس روبلا از طریق کیت ELISA (پیشتازتب، تهران) بررسی شدند.
تحلیل داده
دادههای آماری از طریق نرمافزار SPSS ویرایش 23 همراه با آزمون کایاسکوئر بررسی شدند. سطح اطمینان 95 درصد برای هر عامل تورچ در بیماران مبتلا تخمین زده شد.
یافتهها
به منظور تعیین شیوع سرمی عفونت تورچ، 417 زن در دوره باروری با سنین 17 تا 47 سال، میانگین سنی 5/77±30/8 سال در این مطالعه شرکت کردند. نرخ پادتنهای توکسوپلاسما گوندی، پادتن IgG ویروس روبلا و پادتن IgG سایتومگالوویروس بهترتیب در 80 (19/2 درصد) بیمار، 394 (94/5 درصد) بیمار و 402 (96/4 درصد) بیمار دیده شد. بهعلاوه، نرخ پادتنهای توکسوپلاسما گوندی، پادتن IgG روبلا و پادتن IgG سایتومگالوویروس بهترتیب در 8 بیمار (1/9 درصد)، 6 بیمار (1/4 درصد) و 7 بیمار (1/6 درصد) بیمار دیده شد. شیوع سرمی تورچ IgG و IgM در 417 زن در سنین باروری در
جدول شماره 1 نشان داده شده است.
همانطورکه در
تصاویر شماره 1، 2،
3،
4،
5،
6 نشان داده است، تمامی زنان به 3 گروه سنی تقسیم شدند و شیوع سرمی عفونت تورچ در هر گروه مشخص شد.
رابطه بین سن و پادتن توکسوپلاسما گوندی معنادار بود (P<0/05). ازآنجاکه این نرخ 6/44 برابر در گروه سنی 37 تا 47 سال نسبت به گروه سنی 17 تا 27 سال بود (
جدول شماره 2).
این امر ممکن است بهدلیل در معرض بودن بیشتر به پاتوژنها باشد. این نتایج درخصوص ویروس روبلا معنادار نبودند.
بحث
دادههای کمی درخصوص شیوع دقیق عفونت تورچ میان زنان در سنین باروری در مناطق مختلف وجود دارد. سندرم تورچ میتواند در زنان بدون علائم رخ دهد. ازاینرو، تشخیص زنان مبتلا برای جلوگیری از عوارض جنینی امری حیاتی است [
21, 22]. این مطالعه با هدف بررسی شیوع سندرم تورچ در زنان سنین باروری در شهر مشهد انجام شد.
شیوع سرمی توکسوپلاسما گوندی در کشورهای استوایی و مناطقی که گوشت خام یا نیمه خام یا غذا و آب آلوده با اووسیت مدفوع گربه مصرف میشود، شایعتر است [
24, 25, 26]. برای مثال، در هند، شیوع پادتن توکسوپلاسما گوندی در زنان سنین باروری حدود 25 تا 28 درصد گزارش شده است [
27, 28].
در مطالعات گذشته در ایران، شیوع سرمی توکسوپلاسما گوندی 35 تا 41 درصد در جمعیت عام گزارش شده است [
29]. بهعلاوه، شیوع سرمی آنتیبادی IgG و IgM ضد توکسوپلاسما گوندیمیان 2726 زن پیشاز بارداری و در دوره باروری در شهر تبریز بهترتیب 26/5 درصد و 0/4 درصد گزارش شده است [
30]. باوجوداین در مطالعه حاضر، 19/2 درصد از مشارکتکنندگان در توکسوپلاسما گوندی IgG و 1/9 درصد برای IgM مثبت بودند. این امر ممکن است بهدلیل رژیمهای غذایی مختلف، جغرافیای متفاوت و ویژگیهای اقتصادی اجتماعی جوامع باشد.
سایتومگالوویروس یکی از متداولترین ویروسهایی است که میتواند موجب عفونتهای مادرزدای در دنیا شود [
31]. باتوجهبه مطالعات گذشته در ایران، شهر مشهد یکی از بیشترین نرخهای شیوع CMV IgG (99 درصد) و IgM (0/25 درصد) را داشته است [
32]. مطالعه حاضر نشان داد IgG و IgM ضد سایتومگالوویروس بهترتیب 96/4 درصد و 1/6 درصد بوده است. درنتیجه، تشخیص سایتومگالوویروس در زنان سنین بارداری در راستای بیماریهای جنینی حیاتی است [
33]. غربالگری مادران درخصوص عفونت تورچ بر روی شرکتکنندگان با محدودیت رشد جنین در ژاپن انجام شد که براساس آن تنها آنتیبادیهای ضد سایتومگالوویروس در سرم مادری یافت شد [
34].
گرچه عفونت ویروس روبلا یک بیماری پوستی بیخطر در کودکی است، در طول دوره بارداری (بهویژه در 12 هفته اول) میتواند منجر به سندرم روبلا مادرزادی، نقایص شدید حین تولد و سقط جنین شود [
35]. باتوجهبه موفقیت برنامههای واکسیناسیون، شیوع سرمی آنتیبادی ویروس روبلا میان زنان در سنین باروری در کشورهای مختلف، متفاوت است. برای مثال، در هند، 83/4 درصد برای پادتنهای روبلا IgG ازنظر سرمی مثبت و 94 درصد زنان ترک ازنظر سرمی مثبت بودند [
36،
37].
مطالعهای در تبریز نشان داد 89/4 درصد زنان دارای آنتیبادیهای IgG ضد ویروس روبلا و 0/5 درصد دارای آنتیبادیهای IgM بودند [
30]. در مطالعه حاضر، نرخ ویروس روبلا IgG معادل 5/94 درصد بود که نشان میدهد ما نسبت به دیگر مناطق ایران در برنامه واکسیناسیون موفقتر بودهایم؛ باوجوداین، همچنان باید پوشش خود را گسترش دهیم.
باتوجهبه مطالعه حاضر، شیوع سرمی سندرم تورچ میان زنان در سنین باروری در شهر مشهد به نسبت پایین بود. بااینحال، این نرخ در نقاط مختلف جغرافیایی متفاوت است. گرچه سندرم تورچ میتواند منجر به بیماریهای خفیف در زنان شود، عفونتهای درون رحمی در طول دوره بارداری میتواند منجر به عوارض جدی در جنین شود. ازاینرو، در طول دوره بارداری و در سن باروری، تستهای سرمی (تیتر آنتیبادیهای IgG و IgM) در غربالگری و جلوگیری از مافورماسیونهای مادرزادی ضروری هستند [
38].
مطالعه حاضر با تعداد محدودی از نمونه و تنها در شهر مشهد انجام شد. همچنین، دادههای آزمایشگاهی کمی درخصوص عفونت ویروس هرپسسیمپلکس بهعنوان یکی از پاتوژنهای سندرم تورچ دردسترس بود. گسترش این مطالعه در کل کشور و درک عوامل اساسی این سندرم در ایران میتواند به کاهش نگرانیها درخصوص نقایص مادرزادی با علل عفونی منجر شود.
نتیجهگیری
گرچه شیوع سرمی سندرم تورچ میان زنان در سنین باروری در مشهد نسبتاً پایین بوده است. در راستای جلوگیری از نتایج نامطلوب جنینی، تمامی زنان در سنین باروری باید درخصوص سندرم تورچ پایش شوند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تأییدیه اخلاقی از کمیته اخلاقیه دانشگاه علوم پزشکی گناباد با کد IR. GMU. REC. 1398. 009 دریافت شد.
حامی مالی
این تحقیق با حمایت مالی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
ایده و توسعه پروژه: علی نسیمی و میترا صالحی؛ جمعآوری و تحلیل داده: حامد قاسمی، حسین نظامی و فریا حسن زاده حقیقی؛ نگارش اولیه مقاله، ویرایش و تأیید متن نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان, این مقاله تعارض منافع ندارد.
Reference:
1.Gomathi S, Latha TP. Case report on torch syndrome with multiple anomalies in neonate. International Journal of Nursing Education and Research. 2018؛ 6(1): 12-4. [DOI: 10. 5958/2454-2660. 2018. 00003. 0]
2.Adgoy ET, Elfatih M, Elhadi B, Zerizgie H, Said SM, Tekle F, et al. Seroprevalence of TORCH in women with spontaneous abortion and stillbirth, in Asmara, Eritrea. Population Medicine. 2020؛ 20(1): 36. [DOI: 10. 18332/popmed/128008]
3.Naame ZK, Thuwaini MM, Mahdi DS. Seroprevalence of (Toxoplasma gondii, CMV, Rubella and HSV-1&2) in aborted women in Basra, southern of Iraq. Annals of Tropical Medicine and Public Health. 2021; 24(05). [Link]
4.de Jong EP, Vossen AC, Walther FJ, Lopriore E. How to use... neonatal TORCH testing. Archives of Disease in Childhood-Education and Practice. 2013؛ 98(3): 93-8. [DOI: 10. 1136/archdischild-2012-303327] [PMID]
5.Rasti S, Ghasemi FS, Abdoli A, Piroozmand A, Mousavi SG, Fakhrie-Kashan Z. ToRCH “co-infections” are associated with increased risk of abortion in pregnant women. Congenital Anomalies. 2016؛ 56(2): 73-8. [DOI: 10. 1111/cga. 12138] [PMID]
6.Neu N, Duchon J, Zachariah P. TORCH infections. Clinics in Perinatology. 2015؛ 42(1): 77-103. [DOI: 10. 1016/j. clp. 2014. 11. 001] [PMID]
7.Arora N, Sadovsky Y, Dermody TS, Coyne CB. Microbial vertical transmission during human pregnancy. Cell Host & Microbe. 2017؛ 21(5): 561-7. [DOI: 10. 1016/j. chom. 2017. 04. 007] [PMID]
8.Sunitha T, Prasoona KR, Kumari TM, Srinadh B, Deepika ML, Aruna R, et al. Risk factors for congenital anomalies in high-risk pregnant women: A large study from South India. Egyptian Journal of Medical Human Genetics. 2017؛ 18(1): 79-85. [DOI: 10. 1016/j. ejmhg. 2016. 04. 001]
9.Epps RE, Pittelkow MR, Su WP. TORCH syndrome. Seminars in Dermatology. 1995؛ 14(2): 179-86. [DOI: 10. 1016/S1085-5629(05)80016-1] [PMID]
10.Sahu SK, Pradhan SK, Nayak LM. Seroprevalence of TORCH infection among pregnant women. International Journal Of Community Medicine And Public Health. 2019؛ 6(5): 2189–94. [DOI: 10. 18203/2394-6040. ijcmph20191842]
11.Sadik MS, Fatima H, Jamil K, Patil C. Study of TORCH profile in patients with bad obstetric history. Biology and Medicine. 2012؛ 4(2): 95-101. [Link]
12.Coyne CB, Lazear HM. Zika virus-reigniting the TORCH. Nature Reviews Microbiology. 2016؛ 14(11): 707-15. [DOI: 10. 1038/nrmicro. 2016. 125] [PMID]
13.Kostrzewski MS. National organization of rare disorders (NORD) web site. Journal of Consumer Health on the Internet. 2006؛ 10(1): 77-87. [DOI: 10. 1300/J381v10n01_06]
14.Leung KKY, Hon KL, Yeung A, Leung AKC, Man E. Congenital infections in Hong Kong: An overview of TORCH. Hong Kong Medical Journal. 2020؛ 26(2): 127-38. [DOI: 10. 12809/hkmj198287] [PMID]
15.Duran B, et al. Doğum öncesi bakımda tartışmalı bir konu: TORCH taraması. CÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2002; 24(4): 185-90.
16.Karabulut A, Polat Y, Türk M, Balci YI. Evaluation of rubella, Toxoplasma gondii, and cytomegalovirus seroprevalences among pregnant women in Denizli province. Turkish Journal of Medical Sciences. 2011؛ 41(1): 159-64. [DOI: 10. 3906/sag-1001-568]
17.Grewal DS. Infectious retinitis: TORCH Syndrome. In: Toth CA, Ong SS, editors. Handbook of pediatric retinal OCT and the eye-brain connection. Amsterdam: Elsevier؛ 2020. [DOI: 10. 1016/B978-0-323-60984-5. 00034-2]
18.Patel KK, Shrivastava G, Bhatambare G, Bajpai T. Antenatal detection of IgM and IgG antibodies to Toxoplasma gondii in a hospital from central India. International Journal of Health System and Disaster Management. 2014؛ 2(3): 133. [DOI: 10. 4103/2347-9019. 142188]
19.Qi Y, Zhu S, Li C, Wu H, Yue H, Zhang Y, et al. Seroepidemiology of TORCH antibodies in the reproductive-aged women in China. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology. 2020؛ 254: 114-8. [DOI: 10. 1016/j. ejogrb. 2020. 09. 010] [PMID]
20.Leung AKC, Hon KL, Leong KF. Rubella (German measles) revisited. Hong Kong Medical Journal. 2019؛ 25(2): 134-41. [DOI: 10. 12809/hkmj187785] [PMID]
21.Turbadkar D, Mathur M, Rele M. Seroprevalence of torch infection in bad obstetric history. Indian Journal of Medical Microbiology. 2003؛ 21(2): 108-10. [DOI: 10. 1016/S0255-0857(21)03131-5] [PMID]
22.Sen MR, Shukla BN, Tuhina B. Prevalence of serum antibodies to TORCH infection in and around Varanasi, Northern India. Journal of Clinical and Diagnostic Research: JCDR. 2012؛ 6(9): 1483-5. [DOI: 10. 7860/JCDR/2012/4550. 2538] [PMID]
23.Lawn JE, Yakoob MY, Haws RA, Soomro T, Darmstadt GL, Bhutta ZA. 3. 2 million stillbirths: Epidemiology and overview of the evidence review. BMC Pregnancy and Childbirth. 2009؛ 9 Suppl 1(Suppl 1): S2. [DOI: 10. 1186/1471-2393-9-S1-S2] [PMID]
24.McAuley JB. Congenital toxoplasmosis. Journal of the Pediatric Infectious Diseases Society. 2014؛ 3(suppl_1): S30-5. [DOI: 10. 1093/jpids/piu077] [PMID]
25.Singh S. Congenital toxoplasmosis: Clinical features, outcomes, treatment, and prevention. Tropical Parasitology. 2016؛ 6(2): 113-22. [DOI: 10. 4103/2229-5070. 190813] [PMID]
26.Batra P, Batra M, Singh S. Epidemiology of TORCH infections and understanding the serology in their diagnosis. Journal of Fetal Medicine. 2020؛ 7(1): 25-9. [DOI: 10. 1007/s40556-019-00232-8]
27.Singh S, Munawwar A, Rao S, Mehta S, Hazarika NK. Serologic prevalence of Toxoplasma gondii in Indian women of child bearing age and effects of social and environmental factors. PLoS Neglected Tropical Diseases. 2014؛ 8(3): e2737. [DOI: 10. 1371/journal. pntd. 0002737] [PMID]
28.Colombo FA, Vidal JE, Penalva de Oliveira AC, Hernandez AV, Bonasser-Filho F, Nogueira RS, et al. Diagnosis of cerebral toxoplasmosis in AIDS patients in Brazil: Importance of molecular and immunological methods using peripheral blood samples. Journal of Clinical Microbiology. 2005؛ 43(10): 5044-7. [DOI: 10. 1128/JCM. 43. 10. 5044-5047. 2005] [PMID]
29.Daryani A, Sarvi S, Aarabi M, Mizani A, Ahmadpour E, Shokri A, et al. Seroprevalence of Toxoplasma gondii in the Iranian general population: A systematic review and meta-analysis. Acta Tropica. 2014؛ 137: 185-94. [DOI: 10. 1016/j. actatropica. 2014. 05. 015] [PMID]
30.Nabizadeh E, Ghotaslou A, Salahi B, Ghotaslou R. The screening of Rubella Virus, Cytomegalovirus, Hepatitis B Virus, and Toxoplasma gondii antibodies in prepregnancy and reproductive-age women in Tabriz, Iran. 2022؛ 2022: 4490728. [DOI: 10. 1155/2022/4490728] [PMID]
31.Manicklal S, Emery VC, Lazzarotto T, Boppana SB, Gupta RK. The “silent” global burden of congenital cytomegalovirus. Clinical Microbiology Reviews. 2013؛ 26(1): 86-102. [DOI: 10. 1128/CMR. 00062-12] [PMID]
32.Sharghi M, Musavi H, Mansurkhani SM, Kooti W, Behzadifar M, Ashrafi-Zadeh H, et al. Seroprevalence of cytomegalovirus among women of reproductive age in Iran: A Systematic review and meta-analysis. Iranian Journal of Public Health. 2019؛ 48(2): 206-16. [PMID]
33.Rawlinson WD, Boppana SB, Fowler KB, Kimberlin DW, Lazzarotto T, Alain S, et al. Congenital cytomegalovirus infection in pregnancy and the neonate: Consensus recommendations for prevention, diagnosis, and therapy. The Lancet Infectious Diseases. 2017؛ 17(6): e177-88. [DOI: 10. 1016/S1473-3099(17)30143-3] [PMID]
34.Yamamoto R, Ishii K, Shimada M, Hayashi S, Hidaka N, Nakayama M, et al. Significance of maternal screening for toxoplasmosis, rubella, cytomegalovirus and herpes simplex virus infection in cases of fetal growth restriction. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research. 2013؛ 39(3): 653-7. [DOI: 10. 1111/j. 1447-0756. 2012. 02012. x] [PMID]
35.Ghaderi R, Ghaderi F. Rubella immunity among pregnant women in Iran. MOJ Immunology. 2016؛ 4(2): 00118. [DOI: 10. 15406/moji. 2016. 04. 00118]
36.Muliyil DE, Singh P, Jois SK, Otiv S, Suri V, Varma V, et al. Sero-prevalence of rubella among pregnant women in India, 2017. Vaccine. 2018؛ 36(52): 7909-12. [DOI: 10. 1016/j. vaccine. 2018. 11. 013] [PMID]
37.Tamer GS, Dundar D, Caliskan E. Seroprevalence of Toxoplasma gondii, rubella and cytomegalovirus among pregnant women in western region of Turkey. Clinical and Investigative Medicine. 2009؛ 32(1): E43-7. [DOI: 10. 25011/cim. v32i1. 5086] [PMID]
38.Numan O, Vural F, Aka N, Alpay M, Coskun AD. TORCH seroprevalence among patients attending obstetric Care Clinic of Haydarpasa Training and Research Hospital affiliated to association of Istanbul northern Anatolia public hospitals. Northern Clinics of Istanbul. 2015؛ 2(3): 203-9. [DOI: 10. 14744/nci. 2015. 55376] [PMID]