مقدمه
طب مکمل و جایگزین به مجموعه روش‌های درمانی غیر از طب جدید اطلاق می‌شود. طی سه دهه اخیر در همه کشورها استفاده از طب مکمل و جایگزین رو به افزایش است [1]. طب سنتی ایرانی بخشی از روش‌های درمانی طب مکمل است که با منابع غنی و سابقه طولانی طی قرن‌ها استفاده شده و در حال حاضر نیز کاربرد دارد [2].
در حال حاضر در دنیا به‌خصوص در غرب، گرایش به طب مکمل افزایش یافته است. در سال‌های گذشته 80 درصد مردم کانادا و حدود 50 درصد مردم کشورهای اروپایی از طب سنتی و طب گیاهی استفاده کرده‌اند [3]. طی یک مطالعه که در کشور آمریکا انجام شد، در سال 1991، 33/8 درصد مردم و در سال 1997 یعنی حدود 7 سال بعد از آن، 42/1 درصد از مردم از این روش درمانی استفاده می‌کردند و این موضوع از رشد روزافزون و گرایش بیشتر مردم این کشور در به‌کارگیری طب مکمل و جایگزین حکایت می‌کند. در سایر ممالک اعم از پیشرفته و در حال توسعه نیز به این مطلب بسیار توجه شده است [2].
زنجبیل که ریشه گیاهZingiber officinale است از جمله مهم‌ترین گیاهان دارویی است که سابقه کشت هزاران ساله دارد و به عنوان یک طعم‌دهنده و ادویه استفاده عام دارد و در طب سنتی از آن برای درمان سوءهاضمه، استفراغ و تب استفاده می‌شود [4, 5]. این گیاه پرطرفدار دارای ترکیبات فعال گوناگونی است، مانند: شاگول‌ها و جینجرول، و در طب سنتی کشورهای متفاوت برای درمان بیماری‌های مزمن به کار برده می‌شود [6, 7]. این گیاه به وفور در رژیم غذایی مردم جهان دیده می‌شود. خواصی که برای این گیاه برشمرده شده عبارتست از تنظیم سیستم ایمنی، ضدسرطان بودن، ضدالتهاب بودن، مهارکننده افزایش قند و چربی در خون، ضدتهوع بودن و داشتن خاصیت آنتی‌اکسیدان [8]؛ همچنین تسکین درد و تورم در بیمارانی که ارتریت روماتویید، اوستئوارتریت یا ناراحتی عضلانی دارند، با زنجبیل گزارش شده است [9, 10, 11, 12 ,13].
علی‌رغم این خواص بر اساس تحقیقات جدید آثار افزایش خونریزی [9] و ضدانعقاد [10] در مصرف این گیاه دیده شده است. در همین رابطه، یک مطالعه روی نمونه‌های حیوانی اثر ضدپلاکت و کاهش فشارخون را نشان می‌دهد [14]. در برخی مطالعات پیشنهاد شده است که موقع مصرف زنجبیل و سایر فراورده‌های گیاهی مشابه احتیاط شود که به علت افزایش خونریزی به دنبال جراحی‌هاست [15]. به‌خصوص اگر همراه داروهای ضدانعقاد مثل وارفارین مصرف شود [16]. اگرچه یک مطالعه نشان می‌دهد که زنجبیل اثری روی فشارخون و تعداد ضربان قلب و فاکتورهای انعقادی نداشته و تداخلی با داروهای ضدانعقاد مثل وارفارین را گزارش نمی‌کند [17]. ولیکن مطالعه‌ای دیگر بیان می‌کند مصرف هم‌زمان زنجبیل با برخی داروها از قبیل نیفدیپین ممکن است باعث کاهش سرعت انعقاد و افزایش خطر خونریزی شود. در یک مطالعه مشخص شد مصرف خوراکی زنجبیل ونیفدیپین با هم در جلوگیری از تجمع پلاکتی اثر تشدیدکننده دارند [18]. زنجبیل اجزایی دارد که آن را یک ماده مهارکننده فعال‌سازی پلاکت شناسانده است، بدون اینکه عوارض جانبی بالقوه آسپرین را داشته باشد؛ البته این دارو نسبت به آسپرین قدرت کمتری در اثر ضدپلاکتی دارد [19]. مطالعه دیگری نشان داد که زنجبیل اثر ضدفیبرین دارد [20].
با وجود فواید فراوان و آثار مثبتی که زنجبیل بر قسمت‌های گوناگون بدن دارد، خانواده‌ها این ماده را هم به شکل ادویه و هم با مصارف دارویی استفاده می‌کنند. ولیکن اثراتی که بر سرعت انعقاد خون و افزایش خطر خونریزی دارد، می‌تواند جراحی را تحت‌الشعاع قرار داده و کیفیت جراحی و بیهوشی را کاهش دهد. بنابراین اطلاع و آگاهی پرسنل هوش‌بر از این امر و پرسش آن‌ها درباره مصرف بیش از حد این گیاه دارویی در ویزیت و ارزیابی قبل عمل می‌تواند مفید واقع شده و از بروز برخی عوارض در حین بیهوشی و جراحی جلوگیری کند. از این رو پژوهش حاضر با هدف تعیین سطح آگاهی و عملکرد پرسنل هوش‌بر نسبت به عوارض زنجبیل صورت گرفت.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به‌صورت توصیفی و مقطعی برای بررسی سطح آگاهی و عملکرد پرسنل و دانشجویان هوش‌بر نسبت به عوارض زنجبیل خوراکی در جراحی و بیهوشی در سال 1396 انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش‌نامه‌ای مشتمل بر 20 سؤال در دو بخش بود که 10 سؤال آن در رابطه با سطح آگاهی و 10 سال دیگر در ارتباط با عملکرد بود. برای تعیین روایی ابزار از روش روایی محتوا و صوری استفاده شد. به این ترتیب که پرسش‌نامه طبق متون علمی و مقالات معتبر موجود تدوین و سپس در اختیار 10 نفر از اعضای هیئت علمی و پرسنل خبره بیمارستان قرار گرفت تا ایشان نیز اظهارنظر کنند. سپس اصلاحاتی که نیاز بود، انجام شد. شایان ذکر است، برای تعیین پایایی ابزار از روش آلفای کرونباخ استفاده شد (0/78=α). حداکثر امتیاز پرسش‌نامه برای بخش آگاهی و عملکرد به تقکیک 30 و حداقل 10 بود و بر همین اساس محدوده صفر تا ده سطح آگاهی و عملکرد ضعیف، ده تا بیست متوسط و از بیست به بالا سطح آگاهی و عملکرد مطلوب در نظر گرفته شد.
برای گردآوری داده‌ها در تمام طول هفته، به دانشگاه و بیمارستان مد نظر مراجعه شد و پس از توضیح اهداف طرح برای افراد، پرسش‌نامه در اختیار آنان قرار گرفت؛ پس از تکمیل پرسش‌نامه‌ها دریافت شدند. در صورتی که افراد ابهامی درباره موارد مطرح شده داشتند، توضیحات لازم به آنان داده می‌شد. افراد داوطلبانه وارد مطالعه شدند. نمونه‌گیری به صورت طبقه‌ای تصادفی مبتنی‌بر حجم نمونه انجام شد و 19 نفر پرسنل هوش‌بر بیمارستان علامه بهلول گنابادی و 59 نفر دانشجوی هوش‌بر (از ترم‌های تحصیلی متفاوت) دانشگاه علوم پزشکی گناباد وارد مطالعه شدند. برای تحلیل داده‌ها از Spss نسخه 19 استفاده شد. 
در این پژوهش از آمار توصیفی و تحلیلی بهره برده شد. آمار توصیفی شامل جدول توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای کمی و آمار تحلیلی برای بررسی ارتباط بین آگاهی پرسنل و دانشجویان با متغیرهای جمعیت‌شناختی استفاده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه در مجموع، 78 نفر از پرسنل و دانشجویان هوش‌بری در گناباد بررسی شدند (19 پرسنل و 59 دانشجو). میانگین±انحراف معیار سن واحدهای پژوهش 23/42±6/11، میانگین±انحراف معیار سابقه کار پرسنل 2/34±5/29 و سابقه کار در دامنه بین صفر تا 22 سال بود. 66/7 درصد واحدهای پژوهش زن، 70/5 درصد متأهل و اکثر پرسنل (97/4 درصد) لیسانس بودند. اکثر دانشجویان (16 نفر) در ترم 6 مشغول به تحصیل بودند. نتایج تحلیل آماری نشان داد که 83/3 درصد واحدهای پژوهش آگاهی کمی داشتند (جدول شماره 1) و در زمینه عملکرد همچنین 78/2 درصد عملکرد نامطلوبی در بررسی قبل از عمل بیمار نشان دادند (جدول شماره 2). 




سطح دانش واحدهای پژوهش با تحصیلات ارتباط معناداری داشت (P=0/033) (جدول شماره 3). 


همچنین عملکرد افراد با سابقه کارشان ارتباط معناداری داشت (P=0/029). در این مطالعه بین سطح آگاهی و وضعیت عملکرد واحدهای پژوهش با متغیرهای سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل، ترم تحصیلی ارتباط معناداری وجود نداشت.
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که پرسنل هوش‌بر از اثرات و عوارض زنجبیل بر بیهوشی و جراحی بیماران آگاه نبوده و درباره ارزیابی بیمار در خصوص مصرف بیش از حد زنجبیل و رژیم غذایی بیماران عملکرد مناسبی نداشتند. به عبارتی در نتایج مطالعه حاضر مشخص شد که اکثر پرسنل و دانشجویان هوش‌بری درباره اثرات و عوارض زنجبیل بر جراحی و بیهوشی دانش ضعیفی داشته و به تبع آن عملکرد آنان نیز در بررسی بیماران در بدو ورود به اتاق عمل و پذیرش، مشتمل بر بررسی سوابق مصرف گیاهان دارویی نبوده و در این رابطه عملکرد نامطلوبی داشتند. در بررسی دانش، نگرش و عملکرد دانشجویان و پرسنل هوش‌بری درباره عوارض و اثرات زنجبیل بر بیهوشی و جراحی مطالعه‌ای یافت نشد ولیکن در زمینه آگاهی و عملکرد دانشجویان و پرسنل شاغل در همه حرفه‌های علوم پزشکی مطالعات متعددی یافت شد که به ذکر مطابقت داشتن یا مطابقت نداشتن یافته‌های برخی از این پژوهش‌ها با پژوهش حاضر می‌پردازیم.
یافته‌های مطالعه حاضر با یافته‌های مطالعه طاهایی و همکاران [21] مطابقت ندارد. آن‌ها در مطالعه خود نشان دادند که 37 درصد جامعه پزشکی آگاهی خوبی نسبت به گیاهان دارویی دارند. این مطالعه روی پزشکان، داروسازان، ماماها و دندان‌پزشکان مطب‌دار در شهر سنندج انجام شده بود؛ بنابراین جامعه پژوهش با مطالعه حاضر تفاوت دارد. همچنین پژوهشگران در این مطالعه به بررسی عملکرد پزشکان در تجویز داروهای گیاهی پرداخته بودند که با مطالعه حاضر متفاوت بود.
در مطالعه ذوالفقاری و همکاران مشخص شد که آگاهی داروسازان از گیاهان دارویی در سطح متوسطی قرار دارد. در این مطالعه به بررسی آگاهی از کل داروهای گیاهی پرداخته و جامعه پژوهش نیز داروسازان بودند [22]؛ بنابراین مغایرت نتایج پژوهش حاضر با پژوهش ذوالفقاری شاید به این دلیل باشد.
در مطالعه حاضر مشخص شد که بین سابقه کار و آگاهی و عملکرد پرسنل ارتباطی وجود ندارد. این یافته با مطالعه آذین و همکارانش مغایرت دارد [23]، احتمالاً دلیل آن، تفاوت در جامعه آماری باشد.
در مطالعه دامگرد روی 470 دانشجوی پزشکی، بین آگاهی از طب مکمل و ترم تحصیلی دانشجویان ارتباط معنی‌داری یافت شد [24]، همچنین در پژوهش دسیلویا و همکارانش نیز این ارتباط معنی‌دار بود [25] که با مطالعه حاضر مغایرت داشته اما با مطالعه نقیبی و همکارانش مطابقت دارد. آن‌ها نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بین ترم تحصیلی و آگاهی واحدهای پژوهش ارتباط معناداری وجود ندارد.
نتیجه‌گیری
با توجه به اهمیت داروهای گیاهی و اثرات آن‌ها بر روند جراحی و درمان بیماران، لزوم برگزاری کارگاه آموزشی و آگاهی دادن به پرسنل احساس می‌شود. از آنجایی که مصرف زنجبیل در جراحی عوارضی همچون خونریزی و ... ایجاد می‌کند و کنترل خونریزی و مایع درمانی بیماران حین عمل جراحی بر عهده پرسنل هوش‌بر است، بایستی کارگاه‌های مرتبط با گیاهان دارویی عارضه‌دار در روند جراحی و بیهوشی برگزار شود. همچنین می‌تواند سرفصل‌هایی مرتبط با این موضوع در چارت درسی دانشجویان هوش‌بری قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح با کد اخلاقی IR.GMU.REC.1396.156 در دانشگاه علوم پزشکی گناباد به ثبت رسیده است.

حامی مالی
این پژوهش با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گناباد انجام شده است. 

مشارکت نویسندگان
 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از پرسنل و دانشجویان هوش‌بری دانشگاه علوم پزشکی گناباد که وارد مطالعه شدند و اطلاعات خود را دراختیار ما قرار دادند، تقدیر و تشکر می‌کنیم.

References
1.Ghorbanian P, Jafarian M, Kamalinejad M, Imani F, Niakan Lahiji M, Jafarian AA. [Side effects of ginger during surgery and anesthesia (Persian)]. Iranian Journal of Surgery. 2017; 25(3):109-17. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=303341
2.Tonkaboni SMM. [Tohfatolmoemenin (Persian)]. Tehran: Shahr; 1999. p. 23.
3.Davati A, Jafari F, Farahani Mashhadi S. [Determining knowledge and attitude of Tehran Medical University students on traditional medicine (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2011; 5(S1):13-8. http://journal.muq.ac.ir/article-1-621-en.html
4.Mahluji S, Ostadrahimi AR, Mobasseri M, Ebrahimzade Attari V, Payahoo L. Anti-inflammatory effects of zingiber officinale in type 2 diabetic patients. Advanced Pharmaceutical Bulletin. 2013; 3(2):273-6. [DOI:10.5681/apb.2013.044] [PMID] [PMCID]
5.Ali BH, Blunden G, Tanira MO , Nemmar A. Some phytochemical, pharmacological and toxicological properties of ginger (Zingiber officinale Roscoe): A review of recent research. Food and Chemical Toxicology. 2008; 46(2):409-20. [DOI:10.1016/j.fct.2007.09.085]
6.de L. Moreira D, Teixeira SS, Monteiro MHD, De-Oliveira ACAX, Paumgartten FJR. Traditional use and safety of herbal medicines. Revista Brasileira de Farmacognosia. 2014; 24(2):248-57. [DOI:10.1016/j.bjp.2014.03.006]
7.Sahebkar A. Potential efficacy of ginger as a natural supplement for nonalcoholic fatty liver disease. World Journal of Gastroenterology. 2011; 17(2):271-2. [DOI:10.3748/wjg.v17.i2.271]
8.Sheikhinejad S, Babaeekhou L, Barzin G. [Zingiber officinale; An anti- Streptococcus mutans herbal drug: Which is more suitable? (Persian)]. Journal of Research in Dental sciences. 2017; 14(3):162-9. http://jrds.ir/article-1-861-en.html
9.Singh A, Duggal S, Singh J, Katekhaye S. Experimental advances in pharmacology of gingeerol and analogues. Pharmacy Global: International Journal of Comprehensive Pharmacy. 2010; 2(4).
10.Ryan JL, Heckler CE, Roscoe JA, Dakhil SR, Kirshner J, Flynn PJ, et al. Ginger (Zingiber officinale) reduces acute chemotherapy induced nausea: A URCC CCOP study of 576 patients. Supportive Care in Cancer. 2012; 20(7):1479-89. [DOI:10.1007/s00520-011-1236-3] [PMID]
11.Ramadan G, Al-Kahtani MA, El-Sayed WM. Anti-inflammatory and anti-oxidant properties of Curcuma longa (turmeric) versus Zingiber officinale (ginger) rhizomes in rat adjuvant-induced arthritis. Inflammation. 2011; 34(4):291-301. [DOI:10.1007/s10753-010-9278-0] [PMID]
12.Sepahvand R, Esmaeili-Mahani S, Arzi A, Rasoulian B, Abbasnejad M. Ginger (Zingiber officinale Roscoe) elicits antinociceptive properties and potentiates morphine-induced analgesia in the rat radiant heat tail-flick test. Journal of Medicinal Food. 2010; 13(6):1397-401. [DOI:10.1089/jmf.2010.1043] [PMID]
13.Torkzadeh-Mahani S, Nasri S, Esmaeili-Mahani S. Ginger (Zingiber officinale Roscoe) prevents morphine-induced addictive behaviors in conditioned place preference test in rate. Addiction and Health. 2014; 6(1-2):65-72. [PMID] [PMCID]
14.Thurmann PA, Steioff A. Drug treatment in pregnancy. International Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics. 2001; 39(5):185-91. [DOI:10.5414/CPP39185] [PMID]
15.Ozgoli G, Goli M, Moattar F. Comparison of effects of ginger, mefenamic acid, and ibuprofen on pain in women with primary dysmenorrhea. The Journal of Altemative and Complementary Medicine. 2009; 15(2):129-32. [DOI:10.1089/acm.2008.0311] [PMID]
16.Sripramote M, Lekhyananda N. A randomized comparison of ginger and vitamin B6 in the treatment of nausea and vomiting of pregnancy. Journal of the Medical Association of Thailand. 2003; 86(9):846-53. [PMID]
17.Chittumma P, Kaewkiattikun K, Wiriyasiriwach B. Comparison of the effectiveness of ginger and vitamin B6 for treatment of nausea and vomiting in early pregnancy: A randomized double-blind controlled trial. Journal of the Medical Association of Thailand. 2007; 90(1):15-20. [PMID]
18.Chaiyakunapruk N, Kitikannakorn N, Nathisuwan S, Leeprakobboon K, Leelasettagool C. The efficacy of ginger for the prevention of postoperative nausea and vomiting: A meta-anaiysis. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 2006; 194(1):95-9. [DOI:10.1016/j.ajog.2005.06.046] [PMID]
19.Pongrojpaw D, Somprasit C, Chanthasenanont A. A randomized comparison of ginger and dimenhydrinate in the treatment of nausea and vomiting in pregnancy. Journal of the Medical Association of Thailand. 2007; 90(9):1703-9. [PMID]
20.Apariman S, Ratchanon S, Wiriyasirivej B. Effectiveness of ginger for prevention of nausea and vomiting after gynecological laparoscopy.Journal of the Medical Association of Thailand. 2006; 89(12):2003-9. [PMID]
21.Sanoubar Tahaiee N, Rashidi K, Hazhir M S. [Survey of Sanandaj medical society member’s attitudes and extent of their knowledge about herbal drugs and their prescription in 2001 (Persian). Scientific Journal of Kurdistan University of Medical Sciences. 2006; 11(3):44-8. http://sjku.muk.ac.ir/article-1-131-en.html
22.Zolfaghari B, Sabzghabaee AM, Alizadeh NS, Kabiri P. [Knowledge, attitude, and performance of community pharmacists in Isfahan on herbal drugs, 2008 (Persian)]. Iranian Journal of Medical Education. 2010; 9(4):311-20. http://ijme.mui.ac.ir/article-1-1093-fa.html
23.Azin SA, Nurayi SM, Meshkani ZS. [Attitudes and practice among general practitioners in Tehran, Iran (Persian)]. Payesh. 2003; 2(3):169-73.http://payeshjournal.ir/article-1-832-fa.html
24.Damgaard-Mørch NL, Nielsen LJ, Uldall SW. [Knowledge and perception of complementary and alternative medicine among medical students in Copenhagen (Danish)]. Ugeskrift for Laeger. 2008; 170(48):3941-5. [PMID]
25.DeSylvia D, Stuber M, Fung CC, Bazargan-Hejazi Sh, Cooper E. The knowledge, attitudes and usage of complementary and alternative medicine of medical students. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2011; 2011:728902. [DOI:10.1093/ecam/nen075] [PMID] [PMCID]