دوره 27، شماره 3 - ( تابستان 1400 )
جلد 27 شماره 3 صفحات 399-384 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mohammadpour M, Hosseini Abrishami M, Samiei Rad S, Tavakolizadeh J. The Effects of Virtual Reality on Patients’ Anxiety Before Dental Surgery. Intern Med Today 2021; 27 (3) :384-399
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3586-fa.html
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3586-fa.html
محمد پور مینا، حسینی ابریشمی مجید، سمیعی راد سهند، توکلی زاده جهانشیر. تأثیر واقعیت مجازی بر اضطراب قبل از عمل در بیماران کاندیدای جراحی دندان: یک کارآزمایی بالینی. طب داخلی روز. 1400; 27 (3) :384-399
1- گروه دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
2- گروه جراحی فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،hoseiniabrishamim@mums.ac.ir
3- گروه جراحی فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- گروه روانشناسی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران.
2- گروه جراحی فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،
3- گروه جراحی فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- گروه روانشناسی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران.
متن کامل [PDF 4847 kb]
(1654 دریافت)
| چکیده (HTML) (2685 مشاهده)
References
1.Sakamoto E, Yokoyama T. Pain and anxiety in dentistry and oral and maxillofacial surgery focusing on the relation between pain and anxiety. Annals of Pain Medicine. 2018; 1(1):1002. http://www.remedypublications.com/annals-of-pain-medicine-abstract.php?aid=1040
2.Lahti S, Suominen A, Freeman R, Lähteenoja T, Humphris G. Virtual reality relaxation to decrease dental anxiety: Immediate effect randomized clinical trial. JDR Clinical and Translational Research. 2020; 5(4):312-8. [DOI:10.1177/2380084420901679] [PMID]
3.Gupta A, Ahmed B. Experience of listening to music on patient anxiety during minor oral surgery procedures: A pilot study. British Dental Journal. 2020; 228(2):89-92. [DOI:10.1038/s41415-019-1162-1] [PMID]
4.Wang TF, Wu YT, Tseng CF, Chou C. Associations between dental anxiety and postoperative pain following extraction of horizontally impacted wisdom teeth: A prospective observational study. Medicine. 2017; 96(47):e8665. [DOI:10.1097/MD.0000000000008665] [PMID]
5.Bhola R, Malhotra R. Dental procedures, oral practices, and associated anxiety: A study on late-teenagers. Osong Public Health and Research Perspectives. 2014; 5(4):219-32. [DOI:10.1016/j.phrp.2014.06.007] [PMID]
6.Bronzo AL, Cardoso Jr CG, Ortega KC, Mion Jr D. Felypressin increases blood pressure during dental procedures in hypertensive patients. Arquivos Brasileiros de Cardiologia. 2012; 99(2):724-31. [DOI:10.1590/S0066-782X2012005000062] [PMID]
7.Sanadhya YK, Sanadhya S, Jalihal S, Nagarajappa R, Ramesh G, Tak M. Hemodynamic, ventilator, and ECG changes in pediatric patients undergoing extraction. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2013; 31(1):10-6. [DOI:10.4103/0970-4388.112393] [PMID]
8.Nascimento RD, de Santis LR, de Cerqueira Assunção D, Cardoso PE, de Moraes MB, Raldi FV. Hemodynamic evaluation of normotensive and hypertensive patients undergoing dental extraction under local anesthesia with 3% prilocaine with felypressin. Brazilian Dental Science. 2015; 18(2):44-9. https://bds.ict.unesp.br/index.php/cob/article/view/1117
9.Gadve VR, Shenoi R, Vats V, Shrivastava A. Evaluation of anxiety, pain, and hemodynamic changes during surgical removal of lower third molar under local anesthesia. Annals of Maxillofacial Surgery. 2018; 8(2):247-53. [DOI:10.4103/ams.ams_216_18] [PMID]
10.Astramskaitė I, Poškevičius L, Juodžbalys G. Factors determining tooth extraction anxiety and fear in adult dental patients: A systematic review. International Journal of Oral and Maxillofacial Surgery. 2016; 45(12).1630-43. [DOI:10.1016/j.ijom.2016.06.019] [PMID]
11.Malek Mohammadi T, Sabouri A, Sabouri S, Najafipour H. Anxiety, depression, and oral health: A population-based study in Southeast of Iran. Dental Research Journal. 2019; 16(3):139-44. [PMID] [PMCID]
12.Mehta N, Arora V. Prevalence of dental anxiety among patients visiting the Out Patient Department (OPD) of a dental institution in Panchkula, Haryana. International Journal of Health Sciences and Research. 2017; 1(7):27-33. [DOI:10.26440/IHRJ/01_07/119]
13.Appukuttan DP. Strategies to manage patients with dental anxiety and dental phobia: Literature review. Clinical, Cosmetic and Investigational Dentistry. 2016; 8:35-50. [DOI:10.26440/IHRJ/01_07/119] [PMID]
14.Li A, Montaño Z, Chen VJ, Gold JI. Virtual reality and pain management: Current trends and future directions. Pain Management. 2011; 1(2):147-57. [DOI:10.2217/pmt.10.15] [PMID]
15.Ougradar A, Ahmed B. Patients’ perceptions of the benefits of virtual reality during dental extractions. British Dental Journal. 2019; 227(9):813-6. [DOI:10.1038/s41415-019-0939-6] [PMID]
16.Aliakbari M, Alipor A, Ebrahimi Moghadam H, Fekraty M. [The effect of Virtual Reality (VR) on psychological disorders in cancer cases (Persian)]. Military Caring Sciences Journal. 2017; 4(1):49-57. [DOI:10.29252/mcs.4.1.49]
17.Rasti J, Manshaee GR, Eslami P. [Design and validation of virtual reality exposure therapy software for treatment of flying phobia (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2019; 19(4):27-35. [DOI:10.30486/JSRP.2018.545634]
18.Maples-Keller JL, Bunnell BE, Kim SJ, Rothbaum BO. The use of virtual reality technology in the treatment of anxiety and other psychiatric disorders. Harvard Review of Psychiatry. 2017; 25(3):103-13. [DOI:10.1097/HRP.0000000000000138] [PMID]
19.Carl E, Stein AT, Levihn-Coon A, Pogue JR, Rothbaum B, Emmelkamp P, et al. Virtual reality exposure therapy for anxiety and related disorders: A meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Anxiety Disorders. 2019; 61:27-36. [DOI:10.1016/j.janxdis.2018.08.003] [PMID]
20.La Paglia F, Daino M, Guarino D, Zichichi S, Riva G, Wiederhold BK, et al. Virtual reality environments to reduce dental anxiety. Annual Review of CyberTherapy and Telemedicine. 2018; 16:175-8. http://www.arctt.info/volume-16-summer-2018
21.Ahmadpour N, Keep M, Janssen A, Rouf AS, Marthick M. Design strategies for virtual reality interventions for managing pain and anxiety in children and adolescents: Scoping review. JMIR Serious Games. 2020; 8(1):e14565. [DOI:10.2196/14565] [PMID]
22.López-Valverde N, Muriel Fernández J, López-Valverde A, Valero Juan LF, Ramírez JM, Flores Fraile J, et al. Use of virtual reality for the management of anxiety and pain in dental treatments: Systematic review and meta-analysis. Journal of Clinical Medicine. 2020; 9(4):1025. [DOI:10.3390/jcm9041025] [PMID]
23.Yamashita Y, Shimohira D, Aijima R, Mori K, Danjo A. Clinical effect of virtual reality to relieve anxiety during impacted mandibular third molar extraction under local anesthesia. Journal of Oral and Maxillofacial Surgery. 2020; 78(4):545.E1-6. [DOI:10.1016/j.joms.2019.11.016] [PMID]
24.Sweta VR, Abhinav RP, Ramesh A. Role of virtual reality in pain perception of patients following the administration of local anesthesia. Annals of Maxillofacial Surgery. 2019; 9(1):110-13. [DOI:10.4103/ams.ams_263_18] [PMID]
25.Mahram B. [Validation of Eshpil Berger anxiety test in Mashhad (Persian)] [MA. thesis]. Tehran: Allameh Tabataba'i University; 1994. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/fdc6e5be7ba1f47181e137f7a158f4b9
26.Nazemian F, Ghafari F, Poorghaznein T. [Evaluation of depression and anxiety in hemodialysis patients (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2007; 51(3):171-6. [DOI:10.4317/jced.55294]
27.Tarazona-Álvarez P, Pellicer-Chover H, Tarazona-Álvarez B, Peñarrocha-Oltra D, Peñarrocha-Diago M. Hemodynamic variations and anxiety during the surgical extraction of impacted lower third molars. Journal of Clinical and Experimental Dentistry. 2019; 11(1):e27-32. [DOI:10.4317/jced.55294] [PMID]
28.Rafatjou R, Ahmadpanah M, Ahmadi B, Mahmoodi M. Evaluation of dental anxiety and the role of concomitant factors in their anxiety level in 9-12 years old children. Avicenna Journal of Dental Research. 2019; 11(2):53-60. [DOI:10.34172/ajdr.2019.10]
29.Ganry L, Hersant B, Sidahmed-Mezi M, Dhonneur G, Meningaud JP. Using virtual reality to control preoperative anxiety in ambulatory surgery patients: A pilot study in maxillofacial and plastic surgery. Journal of Stomatology, Oral and Maxillofacial Surgery. 2018; 119(4):257-61. [DOI:10.1016/j.jormas.2017.12.010] [PMID]
30.Arane K, Behboudi A, Goldman RD. Virtual reality for pain and anxiety management in children. Canadian Family Physician. 2017; 63(12):932-4. [PMID] [PMCID]
31.Asl Aminabadi N, Erfanparast L, Sohrabi A, Ghertasi Oskouei S, Naghili A. The impact of virtual reality distraction on pain and anxiety during dental treatment in 4-6 year-old children: A randomized controlled clinical trial. Journal of Dental Research, Dental Clinics, Dental Prospects. 2012; 6(4):117-24. [PMID] [PMCID]
32.Prabhakar AR, Marwah N, Raju OS. A comparison between audio and audiovisual distraction techniques in managing anxious pediatric dental patients. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2007; 25(4):177-82. [DOI:10.4103/0970-4388.37014] [PMID]
33.Himma KE, Tavani HT. The handbook of information and computer ethics. Hoboken: John Wiley & Sons; 2008. [DOI:10.1002/9780470281819]
34.Shetty V, Suresh LR, Hegde AM. Effect of virtual reality distraction on pain and anxiety during dental treatment in 5 to 8 year old children. The Journal of Clinical Pediatric Dentistry. 2019; 43(2):97-102. [DOI:10.17796/1053-4625-43.2.5] [PMID]
35.Niharika P, Reddy NV, Srujana P, Srikanth K, Daneswari V, Geetha KS. Effects of distraction using virtual reality technology on pain perception and anxiety levels in children during pulp therapy of primary molars. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2018; 36(4):364-9. [DOI:10.4103/JISPPD.JISPPD_1158_17] [PMID]
36.Wiederhold BK, Gao K, Sulea C, Wiederhold MD. Virtual reality as a distraction technique in chronic pain patients. Cyberpsychology, Behavior and Social Networking. 2014; 17(6):346-52. [DOI:10.1089/cyber.2014.0207] [PMID]
37.Gujjar KR, van Wijk A, Sharma R, de Jongh A. Virtual reality exposure therapy for the treatment of dental phobia: A controlled feasibility study. Behavioural and Cognitive Psychotherapy. 2018; 46(3):367-73. [DOI:10.1017/S1352465817000534] [PMID]
38.Alfotawi R, AlHowikan A, Alfadhel A, Premnath S, Tawahri J, Alhamid A, et al. Asessment of new induction program on the level of patient anxiety during third molar surgery: A randomized trials. Oral Health and Care. 2019; 4:1-7. [DOI:10.15761/OHC.1000155]
39.Saincher RR, Pentapati KC, Gadicherla S. Effect of audio-visual treatment information on hemodynamic parameters during the transalveolar extraction of mandibular third molars: A randomized clinical trial. Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry. 2019; 9(1):21-6. [DOI:10.4103/jispcd.JISPCD_366_18] [PMID]
متن کامل: (2583 مشاهده)
مقدمه
اضطراب یک پاسخ هیجانی و احساس ناخوشایند است [1] که در بیماران و مراکز دندانپزشکی شیوع زیادی دارد [2]. این پدیده به‌ویژه در افرادی که برای اولین بار در معرض مداخلات خاص دندانپزشکی نظیر جراحی قرار می‌گیرند، تجربه شده و مانعی برای مداخلات، مراقبت و مدیریت بیماران در بخش‌های دندانپزشکی محسوب می‌شود [3 ،1]. مداخلات جراحی در دندانپزشکی نظیر جراحی دندان عقل با توجه به طولانی بودن مدت عمل، خونریزی و همچنین درد بیشتر پس از کار با اضطراب بیشتری همراه هستند. برخی مطالعات آن را یکی از دلایل مهم انجام ندادن مراحل مراجعه، پیگیری و دریافت مراقبت‌های دندانپزشکی ذکر کرده‌اند. این پدیده گاه با ترس و وحشت توأم می‌شود که با بروز رفتارهای مقابله‌ای در بیماران، ارائه خدمات مطلوب از سوی دندان‌پزشک را با مشکل مواجه می‌کند [4]. به طور کلی اضطراب دندانپزشکی به دلیل اثر منفی آن بر سلامت دهان و دندان و کیفیت زندگی افراد، یک نگرانی عمومی در جوامع گوناگون است [5]. به طوری که از آن به عنوان مهم‌ترین علت تغییرات در وضعیت همودینامیک بیماران به دنبال ترشح کاتکول آمین‌ها یاد می‌شود [6, 7]. مطالعات نیز تغییر و تفاوت معنادار در برخی از شاخص‌های عملکرد قلبی عروقی و تنفسی در بیماران طی مراحل مختلف قبل تا انجام بی‌حسی و مداخله دندانپزشکی را گزارش کرده‌اند [8]. به همین دلیل بررسی و توجه به اضطراب و عوارض همراه با آن که در بیماران کاندیدای جراحی دندانی بروز می‌کند، برای تشخیص و پیشگیری از موارد اورژانسی نظیر شوک و حتی کما و مرگ ضروری است [9].
اضطراب دندانپزشکی بسته به سطح آن، ویژگی‌های بیمار و شرایط بالینی می‌تواند به روش‌های گوناگون نظیر مداخلات دارویی، روان‌شناختی یا ترکیبی از هر دو مدیریت شود [10]، اما روش‌های دارویی ممکن است با محدودیت‌ها و عوارضی همراه باشد. یکی از روش‌های غیردارویی پیشنهادی که امروزه در حوزه‌های متنوعی از جمله دندانپزشکی، به‌ویژه برای بیمارانی که به علت عوارض جانبی، داروهای ضداضطراب را نمی‌پذیرند، استفاده از واقعیت مجازی است [11, 12]. واقعیت مجازی، اصطلاحی نسبتاً جدید در حوزه سلامت است که در سال‌های اخیر استفاده از آن مطرح شده و کاربرد آن در علوم پزشکی در حال توسعه است. با این فناوری جدید و در یک محیط گرافیکی، کاربر احساس می‌کند در دنیای واقعی حضور فیزیکی دارد و می‌تواند با غوطه‌ور شدن در محیطی چندبعدی، تعامل سازنده‌ای را تجربه کند [13 ,14, 15, 16] و از طریق ایجاد آرامش، انحراف فکر و تمرکز نکردن بیمار بر مداخلات دندانپزشکی، باعث کاهش عوارض، همکاری بیشتر بیمار و افزایش کیفیت مراقبت‌های دندانی می‌شود [17]. اثرات مثبت و مفید بودن استفاده از این روش در مدیریت درد و اضطراب بسیاری از اختلالات به‌ویژه در اطفال گزارش شده است [18].
اما مطالعات حاکی از آن است که شیوع و سطح اضطراب در مراجعین دندانپزشکی در جوامع و گروه‌های متفاوت سنی و جنسی متفاوت است، به طوری که نتایج یک مرور سیستماتیک نشان می‌دهد میزان اضطراب در زنان، افراد مجرد و گروه‌های سنی کم بیشتر از سایر افراد است [19]. فراوانی این پدیده طی یک مطالعه مقطعی در ایران، در گروه سنی 15 تا 75 سال 33.6 درصد گزارش شده است [20]. در تحقیقی دیگر این شیوع در اطفال 5-61 درصد [5] و در بالغین 1-52 درصد بوده است [21]. از طرف دیگر افراد قبل از عمل‌های دندانپزشکی شدت بیشتری از اضطراب را نسبت به سایر مراحل آن تجربه می‌کنند [19] و به همین دلیل استفاده از روش‌های کم‌هزینه و دارای عوارض کم نظیر VR در مدیریت اضطراب بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های دندانپزشکی، امری ضروری به نظر می‌رسد.
به استناد متاآنالیز و مرور سیستماتیک (2020)، تاکنون مطالعات مربوط به تأثیر استفاده از تکنولوژی VR بر اضطراب بیشتر بر گروه اطفال تمرکز داشته و بر همین اساس تأثیر این تکنولوژی بر اضطراب ناشی از اقدامات دندانپزشکی در بزرگسالان گزارش نشده است و محققین بر ضرورت انجام مطالعات بیشتر و تکمیلی در گروه‌های گوناگون بیماران در مراکز دندانپزشکی تأکید می‌کنند [22]. مطالعات مشابه دیگر نیز در این خصوص محدودیت و کافی نبودن مطالعات مربوط به تأثیر VR بر اضطراب بیمارن به‌ویژه مداخلات دندانپزشکی نظیر جراحی دندان عقل که همراه با درد هستند و نیاز به بی‌حسی دارند را گزارش کرده‌اند [23, 24]. بنابراین در این زمینه خلأ پژوهشی وجود دارد و دانش فعلی برای تصمیم‌گیری یا پیشنهاد استفاده از واقعیت مجازی کفایت نمی‌کند.
با توجه به شیوع زیاد و اثرات منفی ناشی از اضطراب برای بیماران و تیم درمانی و نیز اثرات مثبت VR به‌منزله یک تکنولوژی جدید، در دسترس و ایمن در کاهش اضطراب و درد کودکان و بزرگسالان [18]، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر واقعیت مجازی بر اضطراب قبل از عمل در بیماران کاندیدای جراحی دندان عقل انجام شد.
مواد و روش‌ها
این کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی‌شده با کد اخلاق IRCT20181023041425N1 در بخش جراحی دهان، فک و صورت در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سال 99-1398 انجام شد. نمونه شامل 60 بیمار کاندیدای جراحی دندان مولر سوم نهفته بود که ابتدا از لحاظ معیارهای ورود از بین همه مراجعین واجد شرایط به صورت در دسترس و هدفمند انتخاب و سپس به‌طور تصادفی و یک در میان به دو گروه مساوی آزمون و کنترل تقسیم شدند.
حجم نمونه با استفاده از فرمول مقایسه میانگین‌ها برای متغیر اضطراب و با در نظر گرفتن ضریب اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد، حدود 21 نفر برای هر گروه به دست آمد که با در نظر گرفتن احتمال ریزش و نیز با توجه به در دسترس بودن نمونه لازم و شرایط برقراری قضیه حد مرکزی و افزایش امکان تبعیت داده‌ها از توزیع نرمال برای استفاده از آزمون‌های پارامتریک، در نهایت 30 نفر نمونه در هر گروه و در مجموع 60 نفر در نظر گرفته شد.
معیارهای ورود افراد به مطالعه عبارت بودند از: تمایل به شرکت در مطالعه با رضایت آگاهانه؛ نداشتن سابقه ابتلا به بیماری‌های روانی و قلبی عروقی بر اساس سابقه پزشکی بیماران، پرسش از آن‌ها و مستندات پرونده دندانپزشکی؛ نداشتن سابقه ابتلا به بیماری و اختلالات تشخیص داده شده تنفسی؛ دامنه سنی 18 تا 60 سال؛ مصرف نکردن داروهای مؤثر بر روان، قلب و تنفس؛ برخورداری از قدرت بینایی و شنوایی لازم و برخورداری از توان خواندن و نوشتن به زبان فارسی. همچنین معیارهای خروج از مطالعه شامل موارد زیر بود: انصراف و تمایل نداشتن به ادامه مشارکت در هر مرحله از مطالعه بنا به دلخواه و تصمیم بیمار و وقوع هرگونه شرایط خاص پزشکی که با ادامه مشارکت افراد در مطالعه مغایرت داشته باشد.
ابزار پژوهش عبارت بود از: پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی و اطلاعات کلی شامل سؤالاتی درباره سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، وضعیت شغلی، استعمال دخانیات، داشتن همراهی و مصرف داروهای آرام‌بخش. این پرسش‌نامه پس از مطالعه منابع معتبر تهیه و با استفاده از نظرات متخصصان اصلاحات لازم در آن انجام گرفت و پس از اخذ رضایت آگاهانه از بیماران دو گروه، تکمیل شد. دیگر ابزار این پژوهش پرسش‌نامه سنجش اضطراب حالت اشپیل برگر حاوی 20 سؤال چهار جوابی بود که بیماران آن را تکمیل کردند. گزینه‌های این آزمون دارای مقیاس‌های خیلی کم، کم، زیاد و خیلی زیاد است. هرکدام از عبارات این آزمون به‌صورت مثبت و منفی تنظیم شده است. تفسیر و طبقه‌بندی پرسش‌نامه به این صورت است که نمره‌گذاری سؤالات مثبت (1، 2، 5، 8، 10، 11، 15، 16، 19، 20) به صورت خیلی کم (4)، کم (3)، زیاد (2)، خیلی زیاد (1) انجام می‌شود و در سؤالات منفی (3، 4، 6، 7، 9، 12، 13، 14، 17، 18) به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند: خیلی کم (1)، کم (2)، زیاد (3)، خیلی زیاد (4) و بنابراین نمره کل این پرسش‌نامه بین 20 تا 80 به دست می‌آید. امتیاز بین 20 تا 31 اضطراب خفیف، 32 تا 63 اضطراب متوسط و 64 تا 80 اضطراب در سطح شدید تقسیم‌بندی می‌شود. اشپیل برگر در سال 1983 این پرسش‌نامه را طرح و تأیید کرده. در ایران بهروز مهرام در سال 1373 روایی آن را در شهر مشهد با آزمایش روی 600 بیمار هنجاریابی کرد [25] و ناظمیان نیز پایایی آن را در سال 1387 تأیید کرده است [26].
در گروه آزمایش پس از تکمیل پرسش‌نامه مربوط به مشخصات جمعیت‌شناختی و سنجش اضطراب بیماران، افراد در گروه آزمایش در معرض مداخله یعنی در فضای واقعیت مجازی قرار گرفتند. تجهیزات استفاده‌شده برای تکنیک واقعیت مجازی یک دستگاه (عینک صوتی تصویری مدل Remax-RT-V03 با برخورداری از حافظه داخلی) و هدست واقعیت مجازی بود که به کمک آن بیماران برای مدت 12 دقیقه در زمان انتظار قبل از انجام جراحی، در شرایط مطلوب در معرض صدا و صحنه‌های دلپذیر طبیعت با کیفیت زیاد قرار گرفتند. از این طریق شرایطی فراهم شد تا به جای تمرکز فکری بر پروسه جراحی، با انحراف فکر و غوطه‌وری در محیطی دلپذیر و لذت‌بخش، آرامش بیشتری را تجربه کنند. افراد در گروه کنترل نیز بدون مداخله خاص و طبق شرایط معمول، همان دوره زمانی انتظار را سپری کردند تا طبق نوبت فراخوان عمل جراحی شوند.
برای بررسی تأثیر مداخله روی سطح اضطراب بیماران مراجعه‌کننده، افراد در هر دو گروه آزمایش و کنترل قبل از ورود به اتاق جراحی پرسش‌نامه سنجش اضطراب را مجدداً تکمیل کردند. مدت انتظار بیماران در هر دو گروه برای ورود به اتاق جراحی 15 دقیقه بود. برای کورسازی و پیشگیری از تورش تحلیلگر از گروه‌های جایگاه آزمایش و کنترل بی‌اطلاع بود.
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Spss نسخه 21 تجزیه و تحلیل آماری شد. بدین‌منظور از آمار توصیفی با تعیین شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای کمی و تعیین فراوانی برای متغیرهای کیفی استفاده شد. نرمال بودن متغیرها هم با آزمون کولموگروف اسمیرونوف بررسی شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای اسکوئر و تی مستقل به منظور مقایسه میانگین‌های کمی بین دو گروه و تی زوجی برای مقایسه این مقادیر قبل و بعد از مداخله در هریک از گروه‌ها استفاده شد. در آزمون‌های آماری مقادیر 05/0P≤ معنادار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 60 بیمار کاندیدای جراحی دندان (30 نفر در هریک از گروه‌های کنترل و آزمایش)، شامل 28 مرد (46/7 درصد) و 32 زن (53/3 درصد) شرکت داشتند. دامنه سنی بیماران 18 تا 37 با میانگین 4/9±26/5 سال بود. هر دو گروه از نظر مشخصات جمعیت‌شناختی از جمله جنس، تأهل، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، مصرف دخانیات و داروهای آرام‌بخش مشابه و از نظر آماری همگن بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
همان طور که در جدول شماره 2 مشخص شده است، بر اساس نتایج آزمون تی مستقل، در مقایسه میانگین نمره اضطراب بیماران قبل و بعد از مداخله بین دو گروه کنترل و آزمایش اختلاف آماری معناداری وجود داشت (05/P<0).
.jpg)
همچنین بر اساس نتایج آزمون تحلیل کوواریانس و مطابق با آنچه در جدول شماره 3 گزارش شده، مشخص گردید که تفاوت ایجاد شده در اضطراب بعد از مداخله تابع عوامل مداخله‌گر احتمالی در دو گروه نبوده و به طور معناداری متغیر مستقل (واقعیت مجازی) سبب تفاوت در اضطراب بیماران بوده است (001/P<0).
.jpg)
با توجه به اندازه اثر به‌دست‌آمده (0/44) که در حقیقت، استفاده از واقعیت مجازی در این مطالعه، 44 درصد واریانس در سطح اضطراب افراد در گروه آزمایش را تبیین می‌کند.
بر اساس نتایج آزمون‌های آماری تی زوجی و تی مستقل (جدول شماره 2)، میانگین نمره اضطراب در گروه کنترل در دو مرحله قبل و بعد تفاوتی نداشت (0/05>P)، در حالی که در گروه آزمون، تفاوت میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از مداخله اختلاف آماری معنادار بود (0/05>P). در حالی که در گروه آزمون، تفاوت میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از مداخله اختلاف آماری معنادار بود.جدول شماره 4 اختلاف بین سطح اضطراب دو گروه قبل و بعد از مداخله از نظر آماری معنادار نبود، به عبارت دیگر مقایسه سطح اضطراب در مقیاس‌های کیفی خفیف، متوسط و شدید نشان داد که افراد دو گروه قبل از مداخله و بعد از آن از نظر سطح اضطراب با یکدیگر تفاوت معناداری نداشتند (0/05>P).
.jpg)
بحث
مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر واقعیت مجازی بر اضطراب قبل از عمل در بیماران کاندیدای جراحی دندان انجام شد. طبق یافته‌ها در مطالعه حاضر میانگین نمره اضطراب در گروه آزمایش به‌طور معناداری نسبت به گروه کنترل کاهش یافت. این یافته نشان‌دهنده تأثیر مثبت متوسط واقعیت مجازی بر کنترل اضطراب ناشی از جراحی دهان در بیماران حاضر در مطالعه است که به عنوان یک روش غیرتهاجمی و کم‌خطر، از نظر کلینیکی حائز اهمیت است و می‌تواند آرامش بیماران، همکاری آنان و کیفیت خدمات دندانپزشکی را افزایش دهد. با توجه به اینکه میزان اضطراب از عواملی چون سن، جنس، تحصیلات و دیگر عوامل تأثیر می‌گیرد، همچنین نتایج مطالعاتی که نشان داده‌اند بین برخی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اضطراب تجربه‌شده ناشی از اقدامات تهاجمی دندانپزشکی ارتباط وجود دارد [19]، همگنی این ویژگی‌ها در دو گروه آزمایش وکنترل بررسی شد. نتایج نشان داد که از این نظر تفاوت معناداری بین دو گروه وجود نداشت.
نتایج برخی مطالعات حاکی از آن است که در سنین کمتر و جوانان، افراد مجرد و جنس زن سطح اضطراب بالاتری تجربه می‌شود و این اضطراب با تجارب قبلی دندانپزشکی بیماران مرتبط است [10, 27, 28]. گرچه در پژوهش حاضر دامنه سنی افراد و حجم نمونه محدود بوده و این تفاوت‌ها قابلیت بررسی ندارند اما توجه بیشتر درمانگر، ضرورت وجود همراه برای حمایت روانی، استفاده از روش‌های بالینی نظیر VR درکاهش اضطراب بیماران کاندیدای جراحی عقل که معمولاً سن بالایی ندارند (در مطالعه ما با میانگین 9/4±5/26 سال) تأکید می‌شود.
مطالعات گوناگونی همسو با تحقیق حاضر و با نتایج مشابهی تأثیر مثبت واقعیت مجازی بر اضطراب بیمارن را گزارش کرده‌اند. از جمله پژوهشی که گانری و همکارانش در سال 2018 در فرانسه و با هدف استفاده از واقعیت مجازی برای کاهش اضطراب قبل عمل در بیماران با اعمال جراحی سرپایی فک و صورت انجام دادند؛ در این آزمایش مداخله به مدت 5 دقیقه و به‌صورت استفاده از تصاویر طبیعت با استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی بود. نتایج نشان داد که با استفاده از واقعیت مجازی، اضطراب قبل عمل از نظر روانی و بیولوژیکی به طور معنادار کاهش می‌یابد [29].
همچنین در پژوهشی دیگر که آرن و همکاران در سال 2017 برای بررسی تأثیر واقعیت مجازی در مدیریت درد و اضطراب کودکان انجام دادند، مشخص شد استفاده از تصاویر واقعیت مجازی در کم کردن درد و اضطراب بیماران بسیار مؤثرتر از مراقبت‌های استاندارد فعلی است [30].
در مطالعه امین‌آبادی و همکاران (2012) در تبریز، پژوهشی با هدف ارزیابی اثر واقعیت مجازی از طریق انحراف فکر بر اضطراب و درد کودکان 4 تا 6 ساله در حین اقدامات دندانپزشکی به صورت تصادفی روی 120 کودک انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد که استفاده از انحراف فکر واقعیت مجازی در کاهش درد و اضطراب در کودکان طی درمان روتین مؤثر است. نتایج این مطالعه نیز همسو و مشابه با مطالعه حاضر است [31]. بسیاری از مطالعات دیگر هم با وجود تفاوت در محتوای واقعیت مجازی، تکنولوژی استفاده‌شده، مدت و زمان ارائه آن در فرآیند جراحی دندان نتایج مشابه و همسو با نتایج تحقیق حاضر در رابطه با تأثیر مثبت VR بر اضطراب را نشان داده‌اند [2, 32, 33, 34, 35].
واقعیت مجازی نظیر آنچه در تحقیق ما استفاده شد، از طریق غوطه‌وری در محیطی چندبعدی و دلپذیر باعث انحراف فکر [34, 35] و تغییر در فعالیت سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک [23] و در نتیجه بهبود اضطراب و شاخص‌های فیزیولوژیک می‌شود. این یافته از نظر کلینیکی حائز اهمیت هستند و افزایش آرامش بیماران، همکاری آنان و کیفیت خدمات دندانپزشکی را به همراه دارند. از جمله دلایل عمده تأثیر مثبت این فناوری می‌توان به ماهیت دیداری و شنیداری تازه و هیجان‌انگیز و شبیه‌سازی اشاره کرد؛ بیمار با علم به این موضوع که این محیط مجازی است، با قرارگرفتن در آن سعی می‌کنند خود را با آن وفق دهند و تعامل سازنده‌ای نیز برقرار کنند تا محدودیت‌های دنیای واقعی را از پیش رو بر دارند و افق‌های جدیدی را نمایان سازند. از آنجایی که ویژگی‌های گرافیکی و تعاملی جالب و جذاب این فناوری به برانگیختگی و هیجان بیماران منجر می‌شود، با ایجاد انگیزه مناسب توانمندی‌های فرد را در قالبی چالش‌برانگیز برای مدتی به کار می‌گیرد. به همین دلیل می‌تواند به همراه فنون آرام‌سازی در بهبود علائم اضطراب نقش به‌سزایی ایفا کند [17]. گرچه برخی مطالعات به نتایج متفاوت و تأثیر نداشتن واقعیت مجازی بر اضطراب دست یافتند [36, 37].
در پژوهشی دیگر تأثیر روش‌های غیردارویی بر تغییرات همودینامیک ناشی از اضطراب در بیماران جراحی مولر سوم بررسی شد. در این مطالعه 22 نفر از بیماران توضیحات کلامی و 18 نفر نمایش ویدیویی شامل اطلاعاتی در رابطه با فرآیند جراحی دریافت کردند. نتایج نشان داد که تعداد ضربان قلب به دلیل کاهش اضطراب در مراحل مختلف جراحی در گروه نمایش ویدیویی به‌طور معناداری کاهش یافت [38] که با یافته‌های مطالعه حاضر مشابه است، اما در مطالعه دیگری که به همین منظور و به همین روش انجام شد، علی‌رغم افزایش اشباع اکسیژنی در گروه نمایش ویدیویی، تغییرات سایر شاخص‌های همودینامیک ناشی از سطح اضطراب در دو گروه تفاوتی نداشت [39]. در رابطه با تفاوت این یافته با نتایج مطالعه ما می‌توان گفت محتوای نمایش دیداری و شنیداری، تکنولوژی استفاده‌شده، مشاهده فرآیند جراحی و آگاهی از آن بهبود شاخص‌ها را به همراه نداشته است؛ به عبارتی از مقایسه دو مطالعه فوق و نتایج آن‌ها در مقایسه با تحقیق حاضر می‌توان نتیجه گرفت که گرچه در هر دو تکنولوژی استفاده‌شده انحراف فکر صورت می‌گیرد ولی انحراف فکر و ایجاد آرامش از طریق مشاهده صحنه‌های دلپذیر طبیعت با تکنولوژی VR و فضای سه بعدی در مطالعه ما سبب کاهش مؤثر میزان اضطراب بیماران شد.
در متاآنالیز و مرور سیستماتیک که اخیراً در آپریل 2020 انجام شده است، نتایج حاکی از آن است که واقعیت مجازی در کاهش اضطراب دندانپزشکی مؤثر بوده ولی این تأثیر در اطفال از نظر آماری معنادار گزارش نشد. همچنین مشخص شد که در بزرگسالان نیز مطالعات اندک بوده و نیازمند تحقیقات بیشتری هستیم [22].
به هر حال علی‌رغم تأثیر مثبت استفاده از واقعیت مجازی در مطالعه حاضر و گزارش سایر محققین مبنی بر تأثیرات متفاوت این روش در گروه‌های متفاوت جمعیتی، انجام این مطالعه در یک مرکز تنها روی بیماران کاندیدای جراحی دندان عقل و در محدوده سنی لحاظ شده از محدودیت‌های این پژوهش بود. هنوز هم مطالعات تکمیلی می‌تواند پاسخگوی برخی سؤالات باقیمانده در این زمینه باشد، اما نتایج در رابطه با بیماران و گروه‌های مشابه و کاندیدای جراحی عقل تعمیم‌پذیر است. بنابراین همان طور که قبلاً اشاره شد توجه بیشتر درمانگر به کاهش و درمان مسائل روان‌شناختی (اضطراب) و توجه به ضرورت استفاده از روش‌های بالینی نظیر VR برای بیماران کاندیدای جراحی دهان (دندان عقل) که معمولاً سن بالایی ندارند، پیشنهاد و تأکید می‌شود.
نتیجه‌گیری
نتایج تحقیق حاضر همسو با یافته‌های بعضی مطالعات دیگر، تأثیر مثبت استفاده از واقعیت مجازی در کاهش اضطراب را بیان می‌کند. بنابراین ضمن پیشنهاد استفاده از این تکنولوژی، همانند آنچه در تحقیق ما طراحی و اجرا شد، انجام مطالعات تکمیلی و بیشتر بر گروه‌های متفاوت بیماران، ابزار و تکنولوژی‌های گوناگون در ارائه واقعیت مجازی، زمان و مدت استفاده از آن توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه به تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد رسیده (IR.MUMS.DENTISTRY.REC.1398.020) و ضمن کسب رضایت آگاهانه از بیماران، کدهای اخلاقی عمومی و کارآزمایی بالینی مصوب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در آن رعایت شده است.
حامی مالی
منابع مالی این پروژه را معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد تأمین کرده است. نتایج توصیف‌شده در این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مینا محمدپور دانشجوی رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است.
مشارکت نویسندگان
نوشتن نسخه اولیه، بازبینی نهایی، طراحی مطالعه: تمام نویسندگان؛ ایده اصلی: مینا محمدپور؛ تفسیر نتایج: مجید حسینی ابریشمی، مینا محمدپور؛ گردآوری داده‌ها: مجید حسینی ابریشمی، سهند سمیعی‌راد، مینا محمدپور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از همه بیمارانی که در این مطالعه مشارکت داشتند، پرسنل بخش جراحی و حوزه معاونت‌های آموزشی و پژوهشی دانشکده دندانپزشکی مشهد سپاسگزاری می‌کنند.
اضطراب یک پاسخ هیجانی و احساس ناخوشایند است [1] که در بیماران و مراکز دندانپزشکی شیوع زیادی دارد [2]. این پدیده به‌ویژه در افرادی که برای اولین بار در معرض مداخلات خاص دندانپزشکی نظیر جراحی قرار می‌گیرند، تجربه شده و مانعی برای مداخلات، مراقبت و مدیریت بیماران در بخش‌های دندانپزشکی محسوب می‌شود [3 ،1]. مداخلات جراحی در دندانپزشکی نظیر جراحی دندان عقل با توجه به طولانی بودن مدت عمل، خونریزی و همچنین درد بیشتر پس از کار با اضطراب بیشتری همراه هستند. برخی مطالعات آن را یکی از دلایل مهم انجام ندادن مراحل مراجعه، پیگیری و دریافت مراقبت‌های دندانپزشکی ذکر کرده‌اند. این پدیده گاه با ترس و وحشت توأم می‌شود که با بروز رفتارهای مقابله‌ای در بیماران، ارائه خدمات مطلوب از سوی دندان‌پزشک را با مشکل مواجه می‌کند [4]. به طور کلی اضطراب دندانپزشکی به دلیل اثر منفی آن بر سلامت دهان و دندان و کیفیت زندگی افراد، یک نگرانی عمومی در جوامع گوناگون است [5]. به طوری که از آن به عنوان مهم‌ترین علت تغییرات در وضعیت همودینامیک بیماران به دنبال ترشح کاتکول آمین‌ها یاد می‌شود [6, 7]. مطالعات نیز تغییر و تفاوت معنادار در برخی از شاخص‌های عملکرد قلبی عروقی و تنفسی در بیماران طی مراحل مختلف قبل تا انجام بی‌حسی و مداخله دندانپزشکی را گزارش کرده‌اند [8]. به همین دلیل بررسی و توجه به اضطراب و عوارض همراه با آن که در بیماران کاندیدای جراحی دندانی بروز می‌کند، برای تشخیص و پیشگیری از موارد اورژانسی نظیر شوک و حتی کما و مرگ ضروری است [9].
اضطراب دندانپزشکی بسته به سطح آن، ویژگی‌های بیمار و شرایط بالینی می‌تواند به روش‌های گوناگون نظیر مداخلات دارویی، روان‌شناختی یا ترکیبی از هر دو مدیریت شود [10]، اما روش‌های دارویی ممکن است با محدودیت‌ها و عوارضی همراه باشد. یکی از روش‌های غیردارویی پیشنهادی که امروزه در حوزه‌های متنوعی از جمله دندانپزشکی، به‌ویژه برای بیمارانی که به علت عوارض جانبی، داروهای ضداضطراب را نمی‌پذیرند، استفاده از واقعیت مجازی است [11, 12]. واقعیت مجازی، اصطلاحی نسبتاً جدید در حوزه سلامت است که در سال‌های اخیر استفاده از آن مطرح شده و کاربرد آن در علوم پزشکی در حال توسعه است. با این فناوری جدید و در یک محیط گرافیکی، کاربر احساس می‌کند در دنیای واقعی حضور فیزیکی دارد و می‌تواند با غوطه‌ور شدن در محیطی چندبعدی، تعامل سازنده‌ای را تجربه کند [13 ,14, 15, 16] و از طریق ایجاد آرامش، انحراف فکر و تمرکز نکردن بیمار بر مداخلات دندانپزشکی، باعث کاهش عوارض، همکاری بیشتر بیمار و افزایش کیفیت مراقبت‌های دندانی می‌شود [17]. اثرات مثبت و مفید بودن استفاده از این روش در مدیریت درد و اضطراب بسیاری از اختلالات به‌ویژه در اطفال گزارش شده است [18].
اما مطالعات حاکی از آن است که شیوع و سطح اضطراب در مراجعین دندانپزشکی در جوامع و گروه‌های متفاوت سنی و جنسی متفاوت است، به طوری که نتایج یک مرور سیستماتیک نشان می‌دهد میزان اضطراب در زنان، افراد مجرد و گروه‌های سنی کم بیشتر از سایر افراد است [19]. فراوانی این پدیده طی یک مطالعه مقطعی در ایران، در گروه سنی 15 تا 75 سال 33.6 درصد گزارش شده است [20]. در تحقیقی دیگر این شیوع در اطفال 5-61 درصد [5] و در بالغین 1-52 درصد بوده است [21]. از طرف دیگر افراد قبل از عمل‌های دندانپزشکی شدت بیشتری از اضطراب را نسبت به سایر مراحل آن تجربه می‌کنند [19] و به همین دلیل استفاده از روش‌های کم‌هزینه و دارای عوارض کم نظیر VR در مدیریت اضطراب بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های دندانپزشکی، امری ضروری به نظر می‌رسد.
به استناد متاآنالیز و مرور سیستماتیک (2020)، تاکنون مطالعات مربوط به تأثیر استفاده از تکنولوژی VR بر اضطراب بیشتر بر گروه اطفال تمرکز داشته و بر همین اساس تأثیر این تکنولوژی بر اضطراب ناشی از اقدامات دندانپزشکی در بزرگسالان گزارش نشده است و محققین بر ضرورت انجام مطالعات بیشتر و تکمیلی در گروه‌های گوناگون بیماران در مراکز دندانپزشکی تأکید می‌کنند [22]. مطالعات مشابه دیگر نیز در این خصوص محدودیت و کافی نبودن مطالعات مربوط به تأثیر VR بر اضطراب بیمارن به‌ویژه مداخلات دندانپزشکی نظیر جراحی دندان عقل که همراه با درد هستند و نیاز به بی‌حسی دارند را گزارش کرده‌اند [23, 24]. بنابراین در این زمینه خلأ پژوهشی وجود دارد و دانش فعلی برای تصمیم‌گیری یا پیشنهاد استفاده از واقعیت مجازی کفایت نمی‌کند.
با توجه به شیوع زیاد و اثرات منفی ناشی از اضطراب برای بیماران و تیم درمانی و نیز اثرات مثبت VR به‌منزله یک تکنولوژی جدید، در دسترس و ایمن در کاهش اضطراب و درد کودکان و بزرگسالان [18]، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر واقعیت مجازی بر اضطراب قبل از عمل در بیماران کاندیدای جراحی دندان عقل انجام شد.
مواد و روش‌ها
این کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی‌شده با کد اخلاق IRCT20181023041425N1 در بخش جراحی دهان، فک و صورت در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سال 99-1398 انجام شد. نمونه شامل 60 بیمار کاندیدای جراحی دندان مولر سوم نهفته بود که ابتدا از لحاظ معیارهای ورود از بین همه مراجعین واجد شرایط به صورت در دسترس و هدفمند انتخاب و سپس به‌طور تصادفی و یک در میان به دو گروه مساوی آزمون و کنترل تقسیم شدند.
حجم نمونه با استفاده از فرمول مقایسه میانگین‌ها برای متغیر اضطراب و با در نظر گرفتن ضریب اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد، حدود 21 نفر برای هر گروه به دست آمد که با در نظر گرفتن احتمال ریزش و نیز با توجه به در دسترس بودن نمونه لازم و شرایط برقراری قضیه حد مرکزی و افزایش امکان تبعیت داده‌ها از توزیع نرمال برای استفاده از آزمون‌های پارامتریک، در نهایت 30 نفر نمونه در هر گروه و در مجموع 60 نفر در نظر گرفته شد.
معیارهای ورود افراد به مطالعه عبارت بودند از: تمایل به شرکت در مطالعه با رضایت آگاهانه؛ نداشتن سابقه ابتلا به بیماری‌های روانی و قلبی عروقی بر اساس سابقه پزشکی بیماران، پرسش از آن‌ها و مستندات پرونده دندانپزشکی؛ نداشتن سابقه ابتلا به بیماری و اختلالات تشخیص داده شده تنفسی؛ دامنه سنی 18 تا 60 سال؛ مصرف نکردن داروهای مؤثر بر روان، قلب و تنفس؛ برخورداری از قدرت بینایی و شنوایی لازم و برخورداری از توان خواندن و نوشتن به زبان فارسی. همچنین معیارهای خروج از مطالعه شامل موارد زیر بود: انصراف و تمایل نداشتن به ادامه مشارکت در هر مرحله از مطالعه بنا به دلخواه و تصمیم بیمار و وقوع هرگونه شرایط خاص پزشکی که با ادامه مشارکت افراد در مطالعه مغایرت داشته باشد.
ابزار پژوهش عبارت بود از: پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی و اطلاعات کلی شامل سؤالاتی درباره سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، وضعیت شغلی، استعمال دخانیات، داشتن همراهی و مصرف داروهای آرام‌بخش. این پرسش‌نامه پس از مطالعه منابع معتبر تهیه و با استفاده از نظرات متخصصان اصلاحات لازم در آن انجام گرفت و پس از اخذ رضایت آگاهانه از بیماران دو گروه، تکمیل شد. دیگر ابزار این پژوهش پرسش‌نامه سنجش اضطراب حالت اشپیل برگر حاوی 20 سؤال چهار جوابی بود که بیماران آن را تکمیل کردند. گزینه‌های این آزمون دارای مقیاس‌های خیلی کم، کم، زیاد و خیلی زیاد است. هرکدام از عبارات این آزمون به‌صورت مثبت و منفی تنظیم شده است. تفسیر و طبقه‌بندی پرسش‌نامه به این صورت است که نمره‌گذاری سؤالات مثبت (1، 2، 5، 8، 10، 11، 15، 16، 19، 20) به صورت خیلی کم (4)، کم (3)، زیاد (2)، خیلی زیاد (1) انجام می‌شود و در سؤالات منفی (3، 4، 6، 7، 9، 12، 13، 14، 17، 18) به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند: خیلی کم (1)، کم (2)، زیاد (3)، خیلی زیاد (4) و بنابراین نمره کل این پرسش‌نامه بین 20 تا 80 به دست می‌آید. امتیاز بین 20 تا 31 اضطراب خفیف، 32 تا 63 اضطراب متوسط و 64 تا 80 اضطراب در سطح شدید تقسیم‌بندی می‌شود. اشپیل برگر در سال 1983 این پرسش‌نامه را طرح و تأیید کرده. در ایران بهروز مهرام در سال 1373 روایی آن را در شهر مشهد با آزمایش روی 600 بیمار هنجاریابی کرد [25] و ناظمیان نیز پایایی آن را در سال 1387 تأیید کرده است [26].
در گروه آزمایش پس از تکمیل پرسش‌نامه مربوط به مشخصات جمعیت‌شناختی و سنجش اضطراب بیماران، افراد در گروه آزمایش در معرض مداخله یعنی در فضای واقعیت مجازی قرار گرفتند. تجهیزات استفاده‌شده برای تکنیک واقعیت مجازی یک دستگاه (عینک صوتی تصویری مدل Remax-RT-V03 با برخورداری از حافظه داخلی) و هدست واقعیت مجازی بود که به کمک آن بیماران برای مدت 12 دقیقه در زمان انتظار قبل از انجام جراحی، در شرایط مطلوب در معرض صدا و صحنه‌های دلپذیر طبیعت با کیفیت زیاد قرار گرفتند. از این طریق شرایطی فراهم شد تا به جای تمرکز فکری بر پروسه جراحی، با انحراف فکر و غوطه‌وری در محیطی دلپذیر و لذت‌بخش، آرامش بیشتری را تجربه کنند. افراد در گروه کنترل نیز بدون مداخله خاص و طبق شرایط معمول، همان دوره زمانی انتظار را سپری کردند تا طبق نوبت فراخوان عمل جراحی شوند.
برای بررسی تأثیر مداخله روی سطح اضطراب بیماران مراجعه‌کننده، افراد در هر دو گروه آزمایش و کنترل قبل از ورود به اتاق جراحی پرسش‌نامه سنجش اضطراب را مجدداً تکمیل کردند. مدت انتظار بیماران در هر دو گروه برای ورود به اتاق جراحی 15 دقیقه بود. برای کورسازی و پیشگیری از تورش تحلیلگر از گروه‌های جایگاه آزمایش و کنترل بی‌اطلاع بود.
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Spss نسخه 21 تجزیه و تحلیل آماری شد. بدین‌منظور از آمار توصیفی با تعیین شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای کمی و تعیین فراوانی برای متغیرهای کیفی استفاده شد. نرمال بودن متغیرها هم با آزمون کولموگروف اسمیرونوف بررسی شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای اسکوئر و تی مستقل به منظور مقایسه میانگین‌های کمی بین دو گروه و تی زوجی برای مقایسه این مقادیر قبل و بعد از مداخله در هریک از گروه‌ها استفاده شد. در آزمون‌های آماری مقادیر 05/0P≤ معنادار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 60 بیمار کاندیدای جراحی دندان (30 نفر در هریک از گروه‌های کنترل و آزمایش)، شامل 28 مرد (46/7 درصد) و 32 زن (53/3 درصد) شرکت داشتند. دامنه سنی بیماران 18 تا 37 با میانگین 4/9±26/5 سال بود. هر دو گروه از نظر مشخصات جمعیت‌شناختی از جمله جنس، تأهل، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، مصرف دخانیات و داروهای آرام‌بخش مشابه و از نظر آماری همگن بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
همان طور که در جدول شماره 2 مشخص شده است، بر اساس نتایج آزمون تی مستقل، در مقایسه میانگین نمره اضطراب بیماران قبل و بعد از مداخله بین دو گروه کنترل و آزمایش اختلاف آماری معناداری وجود داشت (05/P<0).
.jpg)
همچنین بر اساس نتایج آزمون تحلیل کوواریانس و مطابق با آنچه در جدول شماره 3 گزارش شده، مشخص گردید که تفاوت ایجاد شده در اضطراب بعد از مداخله تابع عوامل مداخله‌گر احتمالی در دو گروه نبوده و به طور معناداری متغیر مستقل (واقعیت مجازی) سبب تفاوت در اضطراب بیماران بوده است (001/P<0).
.jpg)
با توجه به اندازه اثر به‌دست‌آمده (0/44) که در حقیقت، استفاده از واقعیت مجازی در این مطالعه، 44 درصد واریانس در سطح اضطراب افراد در گروه آزمایش را تبیین می‌کند.
بر اساس نتایج آزمون‌های آماری تی زوجی و تی مستقل (جدول شماره 2)، میانگین نمره اضطراب در گروه کنترل در دو مرحله قبل و بعد تفاوتی نداشت (0/05>P)، در حالی که در گروه آزمون، تفاوت میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از مداخله اختلاف آماری معنادار بود (0/05>P). در حالی که در گروه آزمون، تفاوت میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از مداخله اختلاف آماری معنادار بود.
.jpg)
بحث
مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر واقعیت مجازی بر اضطراب قبل از عمل در بیماران کاندیدای جراحی دندان انجام شد. طبق یافته‌ها در مطالعه حاضر میانگین نمره اضطراب در گروه آزمایش به‌طور معناداری نسبت به گروه کنترل کاهش یافت. این یافته نشان‌دهنده تأثیر مثبت متوسط واقعیت مجازی بر کنترل اضطراب ناشی از جراحی دهان در بیماران حاضر در مطالعه است که به عنوان یک روش غیرتهاجمی و کم‌خطر، از نظر کلینیکی حائز اهمیت است و می‌تواند آرامش بیماران، همکاری آنان و کیفیت خدمات دندانپزشکی را افزایش دهد. با توجه به اینکه میزان اضطراب از عواملی چون سن، جنس، تحصیلات و دیگر عوامل تأثیر می‌گیرد، همچنین نتایج مطالعاتی که نشان داده‌اند بین برخی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اضطراب تجربه‌شده ناشی از اقدامات تهاجمی دندانپزشکی ارتباط وجود دارد [19]، همگنی این ویژگی‌ها در دو گروه آزمایش وکنترل بررسی شد. نتایج نشان داد که از این نظر تفاوت معناداری بین دو گروه وجود نداشت.
نتایج برخی مطالعات حاکی از آن است که در سنین کمتر و جوانان، افراد مجرد و جنس زن سطح اضطراب بالاتری تجربه می‌شود و این اضطراب با تجارب قبلی دندانپزشکی بیماران مرتبط است [10, 27, 28]. گرچه در پژوهش حاضر دامنه سنی افراد و حجم نمونه محدود بوده و این تفاوت‌ها قابلیت بررسی ندارند اما توجه بیشتر درمانگر، ضرورت وجود همراه برای حمایت روانی، استفاده از روش‌های بالینی نظیر VR درکاهش اضطراب بیماران کاندیدای جراحی عقل که معمولاً سن بالایی ندارند (در مطالعه ما با میانگین 9/4±5/26 سال) تأکید می‌شود.
مطالعات گوناگونی همسو با تحقیق حاضر و با نتایج مشابهی تأثیر مثبت واقعیت مجازی بر اضطراب بیمارن را گزارش کرده‌اند. از جمله پژوهشی که گانری و همکارانش در سال 2018 در فرانسه و با هدف استفاده از واقعیت مجازی برای کاهش اضطراب قبل عمل در بیماران با اعمال جراحی سرپایی فک و صورت انجام دادند؛ در این آزمایش مداخله به مدت 5 دقیقه و به‌صورت استفاده از تصاویر طبیعت با استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی بود. نتایج نشان داد که با استفاده از واقعیت مجازی، اضطراب قبل عمل از نظر روانی و بیولوژیکی به طور معنادار کاهش می‌یابد [29].
همچنین در پژوهشی دیگر که آرن و همکاران در سال 2017 برای بررسی تأثیر واقعیت مجازی در مدیریت درد و اضطراب کودکان انجام دادند، مشخص شد استفاده از تصاویر واقعیت مجازی در کم کردن درد و اضطراب بیماران بسیار مؤثرتر از مراقبت‌های استاندارد فعلی است [30].
در مطالعه امین‌آبادی و همکاران (2012) در تبریز، پژوهشی با هدف ارزیابی اثر واقعیت مجازی از طریق انحراف فکر بر اضطراب و درد کودکان 4 تا 6 ساله در حین اقدامات دندانپزشکی به صورت تصادفی روی 120 کودک انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد که استفاده از انحراف فکر واقعیت مجازی در کاهش درد و اضطراب در کودکان طی درمان روتین مؤثر است. نتایج این مطالعه نیز همسو و مشابه با مطالعه حاضر است [31]. بسیاری از مطالعات دیگر هم با وجود تفاوت در محتوای واقعیت مجازی، تکنولوژی استفاده‌شده، مدت و زمان ارائه آن در فرآیند جراحی دندان نتایج مشابه و همسو با نتایج تحقیق حاضر در رابطه با تأثیر مثبت VR بر اضطراب را نشان داده‌اند [2, 32, 33, 34, 35].
واقعیت مجازی نظیر آنچه در تحقیق ما استفاده شد، از طریق غوطه‌وری در محیطی چندبعدی و دلپذیر باعث انحراف فکر [34, 35] و تغییر در فعالیت سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک [23] و در نتیجه بهبود اضطراب و شاخص‌های فیزیولوژیک می‌شود. این یافته از نظر کلینیکی حائز اهمیت هستند و افزایش آرامش بیماران، همکاری آنان و کیفیت خدمات دندانپزشکی را به همراه دارند. از جمله دلایل عمده تأثیر مثبت این فناوری می‌توان به ماهیت دیداری و شنیداری تازه و هیجان‌انگیز و شبیه‌سازی اشاره کرد؛ بیمار با علم به این موضوع که این محیط مجازی است، با قرارگرفتن در آن سعی می‌کنند خود را با آن وفق دهند و تعامل سازنده‌ای نیز برقرار کنند تا محدودیت‌های دنیای واقعی را از پیش رو بر دارند و افق‌های جدیدی را نمایان سازند. از آنجایی که ویژگی‌های گرافیکی و تعاملی جالب و جذاب این فناوری به برانگیختگی و هیجان بیماران منجر می‌شود، با ایجاد انگیزه مناسب توانمندی‌های فرد را در قالبی چالش‌برانگیز برای مدتی به کار می‌گیرد. به همین دلیل می‌تواند به همراه فنون آرام‌سازی در بهبود علائم اضطراب نقش به‌سزایی ایفا کند [17]. گرچه برخی مطالعات به نتایج متفاوت و تأثیر نداشتن واقعیت مجازی بر اضطراب دست یافتند [36, 37].
در پژوهشی دیگر تأثیر روش‌های غیردارویی بر تغییرات همودینامیک ناشی از اضطراب در بیماران جراحی مولر سوم بررسی شد. در این مطالعه 22 نفر از بیماران توضیحات کلامی و 18 نفر نمایش ویدیویی شامل اطلاعاتی در رابطه با فرآیند جراحی دریافت کردند. نتایج نشان داد که تعداد ضربان قلب به دلیل کاهش اضطراب در مراحل مختلف جراحی در گروه نمایش ویدیویی به‌طور معناداری کاهش یافت [38] که با یافته‌های مطالعه حاضر مشابه است، اما در مطالعه دیگری که به همین منظور و به همین روش انجام شد، علی‌رغم افزایش اشباع اکسیژنی در گروه نمایش ویدیویی، تغییرات سایر شاخص‌های همودینامیک ناشی از سطح اضطراب در دو گروه تفاوتی نداشت [39]. در رابطه با تفاوت این یافته با نتایج مطالعه ما می‌توان گفت محتوای نمایش دیداری و شنیداری، تکنولوژی استفاده‌شده، مشاهده فرآیند جراحی و آگاهی از آن بهبود شاخص‌ها را به همراه نداشته است؛ به عبارتی از مقایسه دو مطالعه فوق و نتایج آن‌ها در مقایسه با تحقیق حاضر می‌توان نتیجه گرفت که گرچه در هر دو تکنولوژی استفاده‌شده انحراف فکر صورت می‌گیرد ولی انحراف فکر و ایجاد آرامش از طریق مشاهده صحنه‌های دلپذیر طبیعت با تکنولوژی VR و فضای سه بعدی در مطالعه ما سبب کاهش مؤثر میزان اضطراب بیماران شد.
در متاآنالیز و مرور سیستماتیک که اخیراً در آپریل 2020 انجام شده است، نتایج حاکی از آن است که واقعیت مجازی در کاهش اضطراب دندانپزشکی مؤثر بوده ولی این تأثیر در اطفال از نظر آماری معنادار گزارش نشد. همچنین مشخص شد که در بزرگسالان نیز مطالعات اندک بوده و نیازمند تحقیقات بیشتری هستیم [22].
به هر حال علی‌رغم تأثیر مثبت استفاده از واقعیت مجازی در مطالعه حاضر و گزارش سایر محققین مبنی بر تأثیرات متفاوت این روش در گروه‌های متفاوت جمعیتی، انجام این مطالعه در یک مرکز تنها روی بیماران کاندیدای جراحی دندان عقل و در محدوده سنی لحاظ شده از محدودیت‌های این پژوهش بود. هنوز هم مطالعات تکمیلی می‌تواند پاسخگوی برخی سؤالات باقیمانده در این زمینه باشد، اما نتایج در رابطه با بیماران و گروه‌های مشابه و کاندیدای جراحی عقل تعمیم‌پذیر است. بنابراین همان طور که قبلاً اشاره شد توجه بیشتر درمانگر به کاهش و درمان مسائل روان‌شناختی (اضطراب) و توجه به ضرورت استفاده از روش‌های بالینی نظیر VR برای بیماران کاندیدای جراحی دهان (دندان عقل) که معمولاً سن بالایی ندارند، پیشنهاد و تأکید می‌شود.
نتیجه‌گیری
نتایج تحقیق حاضر همسو با یافته‌های بعضی مطالعات دیگر، تأثیر مثبت استفاده از واقعیت مجازی در کاهش اضطراب را بیان می‌کند. بنابراین ضمن پیشنهاد استفاده از این تکنولوژی، همانند آنچه در تحقیق ما طراحی و اجرا شد، انجام مطالعات تکمیلی و بیشتر بر گروه‌های متفاوت بیماران، ابزار و تکنولوژی‌های گوناگون در ارائه واقعیت مجازی، زمان و مدت استفاده از آن توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه به تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد رسیده (IR.MUMS.DENTISTRY.REC.1398.020) و ضمن کسب رضایت آگاهانه از بیماران، کدهای اخلاقی عمومی و کارآزمایی بالینی مصوب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در آن رعایت شده است.
حامی مالی
منابع مالی این پروژه را معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد تأمین کرده است. نتایج توصیف‌شده در این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مینا محمدپور دانشجوی رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است.
مشارکت نویسندگان
نوشتن نسخه اولیه، بازبینی نهایی، طراحی مطالعه: تمام نویسندگان؛ ایده اصلی: مینا محمدپور؛ تفسیر نتایج: مجید حسینی ابریشمی، مینا محمدپور؛ گردآوری داده‌ها: مجید حسینی ابریشمی، سهند سمیعی‌راد، مینا محمدپور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از همه بیمارانی که در این مطالعه مشارکت داشتند، پرسنل بخش جراحی و حوزه معاونت‌های آموزشی و پژوهشی دانشکده دندانپزشکی مشهد سپاسگزاری می‌کنند.
References
1.Sakamoto E, Yokoyama T. Pain and anxiety in dentistry and oral and maxillofacial surgery focusing on the relation between pain and anxiety. Annals of Pain Medicine. 2018; 1(1):1002. http://www.remedypublications.com/annals-of-pain-medicine-abstract.php?aid=1040
2.Lahti S, Suominen A, Freeman R, Lähteenoja T, Humphris G. Virtual reality relaxation to decrease dental anxiety: Immediate effect randomized clinical trial. JDR Clinical and Translational Research. 2020; 5(4):312-8. [DOI:10.1177/2380084420901679] [PMID]
3.Gupta A, Ahmed B. Experience of listening to music on patient anxiety during minor oral surgery procedures: A pilot study. British Dental Journal. 2020; 228(2):89-92. [DOI:10.1038/s41415-019-1162-1] [PMID]
4.Wang TF, Wu YT, Tseng CF, Chou C. Associations between dental anxiety and postoperative pain following extraction of horizontally impacted wisdom teeth: A prospective observational study. Medicine. 2017; 96(47):e8665. [DOI:10.1097/MD.0000000000008665] [PMID]
5.Bhola R, Malhotra R. Dental procedures, oral practices, and associated anxiety: A study on late-teenagers. Osong Public Health and Research Perspectives. 2014; 5(4):219-32. [DOI:10.1016/j.phrp.2014.06.007] [PMID]
6.Bronzo AL, Cardoso Jr CG, Ortega KC, Mion Jr D. Felypressin increases blood pressure during dental procedures in hypertensive patients. Arquivos Brasileiros de Cardiologia. 2012; 99(2):724-31. [DOI:10.1590/S0066-782X2012005000062] [PMID]
7.Sanadhya YK, Sanadhya S, Jalihal S, Nagarajappa R, Ramesh G, Tak M. Hemodynamic, ventilator, and ECG changes in pediatric patients undergoing extraction. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2013; 31(1):10-6. [DOI:10.4103/0970-4388.112393] [PMID]
8.Nascimento RD, de Santis LR, de Cerqueira Assunção D, Cardoso PE, de Moraes MB, Raldi FV. Hemodynamic evaluation of normotensive and hypertensive patients undergoing dental extraction under local anesthesia with 3% prilocaine with felypressin. Brazilian Dental Science. 2015; 18(2):44-9. https://bds.ict.unesp.br/index.php/cob/article/view/1117
9.Gadve VR, Shenoi R, Vats V, Shrivastava A. Evaluation of anxiety, pain, and hemodynamic changes during surgical removal of lower third molar under local anesthesia. Annals of Maxillofacial Surgery. 2018; 8(2):247-53. [DOI:10.4103/ams.ams_216_18] [PMID]
10.Astramskaitė I, Poškevičius L, Juodžbalys G. Factors determining tooth extraction anxiety and fear in adult dental patients: A systematic review. International Journal of Oral and Maxillofacial Surgery. 2016; 45(12).1630-43. [DOI:10.1016/j.ijom.2016.06.019] [PMID]
11.Malek Mohammadi T, Sabouri A, Sabouri S, Najafipour H. Anxiety, depression, and oral health: A population-based study in Southeast of Iran. Dental Research Journal. 2019; 16(3):139-44. [PMID] [PMCID]
12.Mehta N, Arora V. Prevalence of dental anxiety among patients visiting the Out Patient Department (OPD) of a dental institution in Panchkula, Haryana. International Journal of Health Sciences and Research. 2017; 1(7):27-33. [DOI:10.26440/IHRJ/01_07/119]
13.Appukuttan DP. Strategies to manage patients with dental anxiety and dental phobia: Literature review. Clinical, Cosmetic and Investigational Dentistry. 2016; 8:35-50. [DOI:10.26440/IHRJ/01_07/119] [PMID]
14.Li A, Montaño Z, Chen VJ, Gold JI. Virtual reality and pain management: Current trends and future directions. Pain Management. 2011; 1(2):147-57. [DOI:10.2217/pmt.10.15] [PMID]
15.Ougradar A, Ahmed B. Patients’ perceptions of the benefits of virtual reality during dental extractions. British Dental Journal. 2019; 227(9):813-6. [DOI:10.1038/s41415-019-0939-6] [PMID]
16.Aliakbari M, Alipor A, Ebrahimi Moghadam H, Fekraty M. [The effect of Virtual Reality (VR) on psychological disorders in cancer cases (Persian)]. Military Caring Sciences Journal. 2017; 4(1):49-57. [DOI:10.29252/mcs.4.1.49]
17.Rasti J, Manshaee GR, Eslami P. [Design and validation of virtual reality exposure therapy software for treatment of flying phobia (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2019; 19(4):27-35. [DOI:10.30486/JSRP.2018.545634]
18.Maples-Keller JL, Bunnell BE, Kim SJ, Rothbaum BO. The use of virtual reality technology in the treatment of anxiety and other psychiatric disorders. Harvard Review of Psychiatry. 2017; 25(3):103-13. [DOI:10.1097/HRP.0000000000000138] [PMID]
19.Carl E, Stein AT, Levihn-Coon A, Pogue JR, Rothbaum B, Emmelkamp P, et al. Virtual reality exposure therapy for anxiety and related disorders: A meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Anxiety Disorders. 2019; 61:27-36. [DOI:10.1016/j.janxdis.2018.08.003] [PMID]
20.La Paglia F, Daino M, Guarino D, Zichichi S, Riva G, Wiederhold BK, et al. Virtual reality environments to reduce dental anxiety. Annual Review of CyberTherapy and Telemedicine. 2018; 16:175-8. http://www.arctt.info/volume-16-summer-2018
21.Ahmadpour N, Keep M, Janssen A, Rouf AS, Marthick M. Design strategies for virtual reality interventions for managing pain and anxiety in children and adolescents: Scoping review. JMIR Serious Games. 2020; 8(1):e14565. [DOI:10.2196/14565] [PMID]
22.López-Valverde N, Muriel Fernández J, López-Valverde A, Valero Juan LF, Ramírez JM, Flores Fraile J, et al. Use of virtual reality for the management of anxiety and pain in dental treatments: Systematic review and meta-analysis. Journal of Clinical Medicine. 2020; 9(4):1025. [DOI:10.3390/jcm9041025] [PMID]
23.Yamashita Y, Shimohira D, Aijima R, Mori K, Danjo A. Clinical effect of virtual reality to relieve anxiety during impacted mandibular third molar extraction under local anesthesia. Journal of Oral and Maxillofacial Surgery. 2020; 78(4):545.E1-6. [DOI:10.1016/j.joms.2019.11.016] [PMID]
24.Sweta VR, Abhinav RP, Ramesh A. Role of virtual reality in pain perception of patients following the administration of local anesthesia. Annals of Maxillofacial Surgery. 2019; 9(1):110-13. [DOI:10.4103/ams.ams_263_18] [PMID]
25.Mahram B. [Validation of Eshpil Berger anxiety test in Mashhad (Persian)] [MA. thesis]. Tehran: Allameh Tabataba'i University; 1994. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/fdc6e5be7ba1f47181e137f7a158f4b9
26.Nazemian F, Ghafari F, Poorghaznein T. [Evaluation of depression and anxiety in hemodialysis patients (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2007; 51(3):171-6. [DOI:10.4317/jced.55294]
27.Tarazona-Álvarez P, Pellicer-Chover H, Tarazona-Álvarez B, Peñarrocha-Oltra D, Peñarrocha-Diago M. Hemodynamic variations and anxiety during the surgical extraction of impacted lower third molars. Journal of Clinical and Experimental Dentistry. 2019; 11(1):e27-32. [DOI:10.4317/jced.55294] [PMID]
28.Rafatjou R, Ahmadpanah M, Ahmadi B, Mahmoodi M. Evaluation of dental anxiety and the role of concomitant factors in their anxiety level in 9-12 years old children. Avicenna Journal of Dental Research. 2019; 11(2):53-60. [DOI:10.34172/ajdr.2019.10]
29.Ganry L, Hersant B, Sidahmed-Mezi M, Dhonneur G, Meningaud JP. Using virtual reality to control preoperative anxiety in ambulatory surgery patients: A pilot study in maxillofacial and plastic surgery. Journal of Stomatology, Oral and Maxillofacial Surgery. 2018; 119(4):257-61. [DOI:10.1016/j.jormas.2017.12.010] [PMID]
30.Arane K, Behboudi A, Goldman RD. Virtual reality for pain and anxiety management in children. Canadian Family Physician. 2017; 63(12):932-4. [PMID] [PMCID]
31.Asl Aminabadi N, Erfanparast L, Sohrabi A, Ghertasi Oskouei S, Naghili A. The impact of virtual reality distraction on pain and anxiety during dental treatment in 4-6 year-old children: A randomized controlled clinical trial. Journal of Dental Research, Dental Clinics, Dental Prospects. 2012; 6(4):117-24. [PMID] [PMCID]
32.Prabhakar AR, Marwah N, Raju OS. A comparison between audio and audiovisual distraction techniques in managing anxious pediatric dental patients. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2007; 25(4):177-82. [DOI:10.4103/0970-4388.37014] [PMID]
33.Himma KE, Tavani HT. The handbook of information and computer ethics. Hoboken: John Wiley & Sons; 2008. [DOI:10.1002/9780470281819]
34.Shetty V, Suresh LR, Hegde AM. Effect of virtual reality distraction on pain and anxiety during dental treatment in 5 to 8 year old children. The Journal of Clinical Pediatric Dentistry. 2019; 43(2):97-102. [DOI:10.17796/1053-4625-43.2.5] [PMID]
35.Niharika P, Reddy NV, Srujana P, Srikanth K, Daneswari V, Geetha KS. Effects of distraction using virtual reality technology on pain perception and anxiety levels in children during pulp therapy of primary molars. Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. 2018; 36(4):364-9. [DOI:10.4103/JISPPD.JISPPD_1158_17] [PMID]
36.Wiederhold BK, Gao K, Sulea C, Wiederhold MD. Virtual reality as a distraction technique in chronic pain patients. Cyberpsychology, Behavior and Social Networking. 2014; 17(6):346-52. [DOI:10.1089/cyber.2014.0207] [PMID]
37.Gujjar KR, van Wijk A, Sharma R, de Jongh A. Virtual reality exposure therapy for the treatment of dental phobia: A controlled feasibility study. Behavioural and Cognitive Psychotherapy. 2018; 46(3):367-73. [DOI:10.1017/S1352465817000534] [PMID]
38.Alfotawi R, AlHowikan A, Alfadhel A, Premnath S, Tawahri J, Alhamid A, et al. Asessment of new induction program on the level of patient anxiety during third molar surgery: A randomized trials. Oral Health and Care. 2019; 4:1-7. [DOI:10.15761/OHC.1000155]
39.Saincher RR, Pentapati KC, Gadicherla S. Effect of audio-visual treatment information on hemodynamic parameters during the transalveolar extraction of mandibular third molars: A randomized clinical trial. Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry. 2019; 9(1):21-6. [DOI:10.4103/jispcd.JISPCD_366_18] [PMID]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |