دوره 28، شماره 1 - ( زمستان 1400 )
جلد 28 شماره 1 صفحات 69-54 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Namdar P, Dehghankar L, Taherkhani M, Yekefallah L, Ranjbaran M. Performance in Organ Donation Process in Nurses Working in Critical Care Units of Hospitals in Qazvin City, Iran. Intern Med Today 2021; 28 (1) :54-69
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3602-fa.html
URL: http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-3602-fa.html
نامدار پیمان، دهقانکار لیلا، طاهرخانی مهناز، یکه فلاح لیلی، رنجبران مهدی. عملکرد پرستاران در خصوص فرایند اهدای عضو در بخش‌های مراقبت ویژه شهر قزوین در زمستان 1397: یک مطالعه توصیفی‌تحلیلی. طب داخلی روز. 1400; 28 (1) :54-69
پیمان نامدار1 
، لیلا دهقانکار2 ، مهناز طاهرخانی3 ، لیلی یکه فلاح*4 ، مهدی رنجبران5
، لیلا دهقانکار2 ، مهناز طاهرخانی3 ، لیلی یکه فلاح*4 ، مهدی رنجبران5
1- گروه فوریت‌های پزشکی، مرکز تحقیقات بیماری‌های متابولیک، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
2- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
4- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران. ،leili_fallah@yahoo.com
5- مرکز تحقیقات بیماری‌های متابولیک، پژوهشکده پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
2- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
4- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران. ،
5- مرکز تحقیقات بیماری‌های متابولیک، پژوهشکده پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
متن کامل [PDF 4582 kb]
(1061 دریافت)
| چکیده (HTML) (2383 مشاهده)
متن کامل: (3031 مشاهده)
مقدمه
پیوند اعضا و بافت‌های بدن یکی از دستاوردهای برجسته پزشکی نوین است، زیرا با جایگزینی عضو یا بافت بیمار با یک عضو سالم می‌توان به درمان قطعی یا طولانی‌مدت بیماری امیدوار بود. اندام‌هایی مانند قلب، ریه، کبد، کلیه، مغز استخوان و قرنیه یک فرد را می‌توان با موفقیت به فرد دیگری که به آن نیاز دارد پیوند زد [1].
امروزه پیشرفت در پیوند اعضا با کشف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و پیشرفت در تکنیک‌های جراحی و مدیریت بخش‌های بحرانی شتاب گرفته است [2]. اما علی‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر در پیوند اعضا، این کار همچنان با چالش‌های جدی مانند افزایش تعداد بیماران در انتظار پیوند، کمبود اعضای اهدایی و نابرابری در دسترسی به اعضای اهدایی همراه است [3].
یکی از منابع اصلی تأمین اعضای اهدایی برای بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته اندام، بیماران مرگ مغزی با فعالیت قلبی هستند [4, 5]. در ایران، حدود یک تا چهار درصد از مرگ‌های بیمارستانی و ده درصد از مرگ‌ها در بخش‌های بحرانی، مرگ مغزی است، در حالی که در ایالات متحده، کمتر از یک درصد از کل مرگ‌ها مرگ مغزی است [6]. با این حال، به دلیل اهدای عضو از تعداد کمی از این بیماران مرگ مغزی، تعداد پیوند اعضا در ایران بسیار کمتر از کشورهای اروپایی و آمریکایی است [7]. بر اساس گزارش سازمان اهدای عضو ایران، در سال 2017، پنج تا هشت هزار مرگ مغزی در سال اتفاق می‌افتد که از این تعداد، 2500 تا چهار هزار نفر واجد شرایط اهدای عضو بودند، اما میزان اهدای واقعی تنها 808 مورد بود.
از آنجایی که اکثر اهداکنندگان بالقوه عضو، بیماران بستری در بخش‌های بحرانی هستند، کارکنان این بخش‌ها (مانند پزشکان، پرستاران و غیره) نقش کلیدی در کنترل بهینه اهداکنندگان عضو و افزایش تعداد اعضای پیوندی دارند [8]. مطالعات همچنین تأیید می‌کنند که پرستاران مراقبت‌های ویژه نقش مهمی در شناسایی و مراقبت از اهداکنندگان بالقوه و ارتقای دسترسی برابر به اعضای اهدایی دارند [9, 10]. پرستاران وظیفه خود را در این زمینه با مشارکت و حمایت انجام می‌دهند. نقش مشارکتی پرستار به معنای مشارکت در اطلاع‌رسانی به خانواده در مورد مرگ مغزی بیمار و درخواست از آنها برای اهدای اعضا و همچنین نقش هماهنگ‌کننده در فرایند اهدای عضو است [4]. وظیفه پرستاران اطلاع‌رسانی به خانواده بیمار مرگ مغزی و راهنمایی و رفع مشکلات آنان است. این یک وظیفه بسیار مهم است، زیرا درک و پذیرش اینکه بیمار فوت کرده است برای خانواده مهم است. بنابراین مهارت‌های ارتباطی پرستاران برای اطمینان از وضوح و عینی بودن اطلاعات منتقل‌شده به این خانواده‌ها بسیار حائز اهمیت است [11 ،9]. نقش پرستاران در چنین شرایطی مراقبت و حمایت از خانواده است [4]. مراقبت از اهداکننده بالقوه مرگ مغزی یکی از وظایف اصلی پرستاران در فرایند اهدای عضو است. این مراقبت برای حفظ جان اعضای پیوندی، حفظ جان یک فرد یا بهبود کیفیت زندگی افرادی است که به اندام‌ها و بافت‌ها نیاز دارند [9].
پس از کسب رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی برای اهدای اعضا، مراقبت از بیمار مرگ مغزی کاندیدای اهدای عضو، یکی از سنگین‌ترین وظایف پرستاران مراقبت‌های ویژه است [6]. همچنین برقراری ارتباط با خانواده این بیماران و حمایت عاطفی از آنها یکی از مؤثرترین عوامل بر رضایت اعضای خانواده در فرایند اهدای عضو است [10]. اگر پرستاران بتوانند در اطلاع‌رسانی به خانواده از مرگ مغزی بیمار و درخواست اهدای اعضا به نحو شایسته‌ای عمل کنند، خانواده راحت‌تر با مرگ بیمار کنار می‌آیند و احتمال رضایت برای اهدا افزایش می‌یابد.
علی‌رغم اهمیت نقش مثبت و ارزشمند پرستاران در فرایند اهدای عضو، مطالعات مختلف نشان داده است که کارکنان بخش‌های بحرانی ، پزشکان و پرستاران، آمادگی مدیریت موفقیت‌آمیز فرایند اهدای عضو را ندارند [11, 12]. در مطالعه چاکراس و همکاران، اکثر دانشجویان دندانپزشکی در هند عملکرد ضعیفی در مورد اهدای عضو داشتند [13]، جوصولا و همکاران همچنین نشان دادند که علی‌رغم آگاهی بالا و نگرش مثبت در مورد فرایند اهدای عضو، اکثر افراد در مورد اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند [14]. نتایج مطالعات چانگ و همکاران. [15] و وین و همکاران [16] به طور مشابه نشان داد که اکثر مردم عملکرد ضعیفی در داشتن کارت اهدای عضو دارند. اما در مطالعه سلمانی ندوشن و همکاران، درمجموع 68 درصد از پزشکان مورد مطالعه کارت اهدای عضو داشتند و نگرش مثبتی نسبت به فرایند اهدای عضو داشتند [17]. کازانچای و همکاران نشان دادند که بخشی که پرستاران در آن کار می‌کردند ارتباط معنی‌داری با نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا ندارد، این تفاوت ممکن است به این دلیل باشد که همه کارکنان بخش‌های مختلف مرکز، درگیر فرایند یک پیوند هستند و بنابراین نگرش آنها در مورد پیوند در بخش‌های مختلف تقریباً یکسان است. بنابراین بهبود محیط کار و افزایش آگاهی افراد می‌تواند در ارتقای نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا مؤثر باشد [18].
با توجه به نتایج متفاوت مطالعات متعدد و اینکه امروزه در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که هزاران بیمار نیازمند پیوند عضو با زندگی دردناکی در انتظار عضوی اهدایی هستند، هر روز با موارد زیادی از افراد مرگ مغزی مواجه هستیم که اعضای بدنشان می‌تواند کیفیت زندگی بیماران نیازمند به این اندام‌ها را بهبود بخشد [19, 20]. همچنین با توجه به اینکه در ایران تحقیقی در این زمینه انجام نشده است و با توجه به نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو، این مطالعه با هدف تعیین عملکرد پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی شهر قزوین در رابطه با فرایند اهدای عضو انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی‌تحلیلی و مقطعی است. جامعه آماری شامل کلیه پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی (مراقبت‌های ویژه، دیالیز و اورژانس) مراکز آموزشی‌پزشکی قزوین بود. تحقیق در تاریخ 26 دی ماه 1396 شروع و در 11 اردیبهشت 1398 به پایان رسید. در این تحقیق با استفاده از فرمول کوکران برای حجم نمونه، توان آزمون 80 درصد، دقت برابر با 0/06 و حد اطمینان آماری 95 درصد، حجم نمونه 165 نفر برآورد شد. برای دقت بیشتر و با در نظر گرفتن احتمال پانزده‌درصدی افت نمونه، درمجموع 190 نفر وارد مطالعه شدند. روش نمونه‌گیری در این پژوهش تصادفی طبقه‌ای بود. به طوری که بخش‌های هر بیمارستان به عنوان یک طبقه در نظر گرفته شدند. سپس از هر طبقه که شامل بخش‌های بحرانی مختلف بود، تعداد پرستاران مشمول جامعه آماری به تفکیک هر بخش محاسبه شد و سپس جمعیت هر بخش بر کل جمعیت تقسیم شد تا نسبت نمونه‌گیری برای هر بخش مشخص شود. بدین ترتیب 56 نفر از بیمارستان شهید رجایی، 71 نفر از بیمارستان بوعلی، 55 نفر از بیمارستان ولایت و هشت نفر از بیمارستان کوثر به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و قرعه‌کشی از فهرست پرسنل هر بخش انتخاب و وارد مطالعه شدند. تعداد کل پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی 293 نفر بود.
معیارهای ورود به مطالعه شامل کمتر از یک سال سابقه کار در بخش‌های بحرانی، سابقه اهدا یا پیوند عضو در خانواده و بستگان، نیاز به پیوند اعضا و عدم علاقه یا انصراف از شرکت در مطالعه بود. در این پژوهش ملاحظاتی از قبیل کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کننده، حق ترک مطالعه در هر زمان و سایر کدهای اخلاقی مرتبط با مطالعات توصیفی‌تحلیلی رعایت شد. برای فراوانی پرستاران دارای کارت اهدای عضو، 0/188=P در نظر گرفته شد [21].
ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل دو پرسش‌نامه بود: الف) پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و شغلی با هشت سؤال برای جمع‌آوری اطلاعاتی از قبیل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، مذهب، نوع شغل، میزان تحصیلات، سمت سازمانی، سابقه کار در بخش‌های بحرانی؛ ب) پرسش‌نامه عملکرد پرستاران در مورد اهدای عضو که شامل دو بخش بود. بخش اول شامل شش سؤال با پاسخ (بله-خیر) بود که برای پاسخ بله نمره 1 و برای پاسخ خیر نمره صفر در نظر گرفته شد [14 ،13]. بخش دوم شامل دو سناریو برای بررسی عملکرد پرستاران در رابطه با نقش آنها در فرایند اهدای عضو بود. سناریوی اول مربوط به نقش حمایتی پرستاران و سناریوی دوم مربوط به نقش مشارکتی پرستاران در اهدای عضو بود. هر سناریو شامل پنج سؤال تشریحی بود که کمترین نمره این پرسش‌نامه صفر (ضعیف ترین عملکرد پرستار در فرایند اهدای عضو) و بالاترین نمره ده (عملکرد عالی پرستار در فرایند اهدای عضو) بود. در‌نهایت نتایج پرسش‌نامه به چهار سطح عملکرد ضعیف، متوسط، خوب و عالی تقسیم شد، به طوری که نمرات صفر تا سه ضعیف، چهار تا شش متوسط، هفت تا نُه خوب و نُه تا ده عالی در نظر گرفته شد. به منظور تعیین پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه معصومیان حسینی و همکاران، از روش توافق بین ارزیابی‌کنندگان استفاده و ضریب کاپا 1/0 گزارش شد [22]. همچنین در پژوهش حاضر به منظور بررسی روایی، این پرسش‌نامه در اختیار ده نفر از خبرگان قرار گرفت و نظرات آنها در خصوص اصلاح یا حذف برخی از سؤالات لحاظ شد. سپس این پرسش‌نامه در اختیار سی پرستار قرار گرفت و ضریب آلفای کرونباخ 0/81 محاسبه شد
پس از رعایت موازین اخلاقی و پژوهشی شامل اخذ کد اخلاق از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین و ارائه معرفی‌نامه به بیمارستان‌های شهر قزوین و تبیین ماهیت و اهداف مطالعه برای آنها، پرسش‌نامه‌ها توزیع و تکمیل شد. به پرستاران اطمینان داده شد که از اطلاعات پرسش‌نامه به صورت محرمانه استفاده خواهد شد. ضمناً پرسش‌نامه‌ها در بخش‌های بالینی تکمیل شد. داده‌ها پس از جمع‌آوری وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 23 شد و با استفاده از آمار توصیفی و تحلیلی (آزمون‌های تی، آنووا، پیرسون و اسپیرمن) مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. ضمناً سطح معناداری در این مطالعه کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد 190 پرستار در این مطالعه شرکت کردند که بیشتر آنها زن (84/7 درصد) و متأهل (77/2 درصد) بودند و میانگین سابقه کار آنها در بخش‌های بحرانی 4/70±6/34 بود. درمجموع 94 درصد از پرستاران دارای مدرک لیسانس و 5/9 درصد دارای مدرک تحصیلی بالاتر بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
با توجه به بخش اول پرسش‌نامه عملکرد، در رابطه با این سؤال که «آیا تعهد یا امضا کرده‌اید برای اهدای عضو؟» ، 76/8 درصد پرستاران پاسخ منفی و 23/2 درصد پاسخ مثبت دادند و همه شرکت‌کنندگان به سؤال «آیا شما آیا تا به حال عضو پیوندی دریافت کرده‌اید؟» پاسخ منفی دادند. در خصوص این سؤال که «آیا کارت اهدای عضو دارید؟» 22/8 درصد پاسخ مثبت و 77/2 درصد پاسخ منفی دادند. در مورد این سؤال که «آیا کسی از اعضای خانواده شما عضو سازمان اهدای عضو است؟» 20/2 درصد پاسخ مثبت و 79/8 درصد پاسخ منفی دادند. در پاسخ به این سؤال که «آیا در صورت اهدای عضو، مایلید پول دریافت کنید؟» 4/1 درصد پاسخ مثبت و 96/9 درصد پاسخ منفی دادند.
در ارزیابی عملکرد پرستاران در رابطه با نقش آنها در فرایند اهدای عضو با متغیرهای جمعیت‌شناختی، نتایج نشان داد که نمره عملکرد در زنان (0/68±1/62) بیشتر از مردان (0/60±1/59) و در افراد متأهل (0/69±1/64) نسبت به مجرد (0/58±1/55) بیشتر است، اما این تفاوت معنی‌دار نبود. به طور مشابه، نمره عملکرد در پرستاران با مدرک بالاتر از لیسانس (0/95±1/82) نسبت به پرستاران با مدرک لیسانس (0/63±1/60) و در پرستاران دارای کارت اهدای عضو (0/59±1/68) بیشتر از پرستاران بدون کارت اهدای عضو (0/68±1/58) بود، اما این تفاوت نیز معنی‌دار نبود. نمره عملکرد در سرپرستاران (1/00±2/03) بالاتر از پرستاران (0/64±1/58) بود که تفاوت مرزی معنی‌داری داشت. در مقایسه نمرات عملکرد بر اساس بخش‌ها، بیشترین امتیاز مربوط به بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان کوثر (0/61±2/75) و کمترین امتیاز مربوط به بیمارستان ولایت (0/48±0/85) بود. (جدول شماره 2).
.jpg)
همچنین، نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بین سن (0/23=P) و سابقه کار در بخش‌های مراقبت ویژه (0/25=P) با عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو رابطه معناداری وجود ندارد.
بحث
شیوع بالای بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت، چاقی و بیماری‌های کلیوی، نیاز به پیوند اعضا را در ایران در سال‌های آینده به‌شدت افزایش می‌دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که پرستاران بخش‌های بحرانی در فرایند اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند. یکی از موارد مهم در بررسی عملکرد پرستاران داشتن کارت اهدای عضو بود که در مطالعه حاضر تنها 22/8 درصد دارای کارت اهدای عضو بودند. در مطالعه چاکرادر و همکاران، اکثر دانشجویان دندانپزشکی در هند (95/9 درصد) عملکرد ضعیفی در مورد فرایند اهدای عضو داشتند [13].جوصولا و همکاران در مطالعه خود در مورد ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد در خصوص اهدای عضو در بین کارآموزان پزشکی در تلانگانا، هند گزارش کردند که علی‌رغم دانش بالا و نگرش مثبت نسبت به فرایند اهدای عضو، تنها 5/5 درصد از افراد دارای کارت اهدا عضو بودند و عملکرد آنها در مقایسه با فرایند اهدای عضو ضعیف بود [14]. بابایی و همکاران در مطالعه خود با بررسی دانش، نگرش و عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو، گزارش کردند که 96/6 درصد از پرستاران کارت اهدای عضو نداشتند [23]. همچنین نتایج مطالعات انجام‌شده توسط سرویشوان و همکاران [24]، مانی و همکاران. [25]، ادیتیان و همکاران [26]، چانگ و همکاران [15] و ویینا و همکاران [16] نشان داد که اکثر مردم در داشتن کارت اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند. همچنین در پژوهش حاضر 4/1 درصد از افراد در خصوص تمایل به دریافت وجه برای اهدای عضو اظهار داشتند که این اقدام غیراخلاقی محسوب می‌شود. در مطالعه جوصولا، 3/7 درصد از افراد مایل به دریافت پول بودند که نشان می‌دهد باید اقدامات لازم برای افزایش آگاهی عمومی و بهبود عملکرد آنها نسبت به اهدای عضو انجام شود [14]. همچنین مطالعه معصومیان حسینی و همکاران نشان داد که اکثر پرستاران شرکت‌کننده در مطالعه (96/7 درصد) عملکرد ضعیفی در رابطه با اهدای عضو داشتند [22] که نتایج آن با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. اما در مطالعه سلمانی ندوشن و همکاران، 68 درصد از پزشکان مورد مطالعه دارای کارت اهدای عضو و نگرش مثبت نسبت به فرایند اهدای عضو بودند [17].
در مطالعه حاضر، پرستاران زن از نظر اهدای عضو امتیاز بیشتری نسبت به مردان کسب کردند، اما رابطه معناداری بین جنسیت و عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو مشاهده نشد. بابایی و همکاران در مطالعه خود با ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد پرستاران نسبت به اهدای عضو، نمره عملکرد زنان را بالاتر از مردان گزارش کردند که تفاوت معنی‌داری نیز نداشت [23]. در مطالعه چاکرادر و همکاران، تفاوت معناداری بین نمره عملکرد و جنسیت مشاهده نشد [13]. مطالعه کازانچای و همکاران بر آگاهی، نگرش و عملکرد پرستاران نسبت به پیوند اعضا در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری نشان داد که بین جنسیت پرستاران و تفکر آنها نسبت به پیوند و روند مراقبت از بیمار مرگ مغزی رابطه ای وجود ندارد [18] که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. باردل و همکاران [27] و سلیم و همکاران [28] همچنین گزارش کردند که هیچ رابطه‌ای بین جنسیت و عملکرد وجود ندارد.
در پژوهش حاضر بین وضعیت تأهل، تحصیلات، نوع شغل و داشتن کارت اهدای عضو با عملکرد پرستاران نسبت به فرایند اهدای عضو رابطه معناداری وجود نداشت. در مطالعه چاکرادر و همکاران، میانگین نمره عملکرد در مردان بالاتر بود، اما تفاوت معنی‌داری نداشت [13]. مطالعه کازانچای و همکاران نشان داد که بین وضعیت تأهل پرستاران و نظر آنها در مورد اثربخشی پیوند عضو رابطه معناداری وجود ندارد [18]. در مطالعه منظری و همکاران با عنوان «تأثیر آموزش بر اساس مدل پرستاری پویا و بهبود مستمر پایایی و تصدیق بر دانش، نگرش و عملکرد پرستاران در نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو»، تفاوت آماری معناداری در تغییر نمرات آگاهی، نگرش و عملکرد پرستاران در رابطه با نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی وجود نداشت [10] که نتایج مطالعه آنها با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. در مطالعه معصومیان حسینی و همکاران، بین سابقه کار و عملکرد پرستاران رابطه مثبت و معناداری وجود داشت [22]، اما نتایج آنها برخلاف مطالعه حاضر بود. همچنین در مطالعه آنها بین وضعیت تأهل و جنسیت با عملکرد پرستاران رابطه معناداری وجود نداشت که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت.
عباسی و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که اهدای عضو یک پدیده پیچیده برای همه افراد است که عوامل متعددی از جمله آگاهی و نگرش مثبت پرستاران در بخش‌های بحرانی، آگاهی و نگرش مثبت خانواده و داشتن کارت اهدا، فرهنگ جامعه، قوانین موجود و نگرش جامعه نسبت به این موضوع بر آن تأثیر دارد. آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که برنامه‌های آموزش عمومی برای همه اعضای جامعه به منظور تقویت آگاهی و نگرش مثبت آنها می‌تواند اعتماد مردم را در مورد فرایند اهدای عضو جلب کند.
در مطالعه حاضر بیشترین میانگین نمره عملکرد مربوط به پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و کمترین آن مربوط به پرستاران دیالیز بود. این می‌تواند به دلیل قرار گرفتن 24ساعته پرستاران ICU در کنار بیماران مرگ مغزی و بیماران نیازمند پیوند عضو باشد، در حالی که پرستاران در بخش‌های دیالیز هیچ مواجهه‌ای با بیماران مرگ مغزی ندارند. نتایج تحقیق قازانچی و همکاران نشان داد که نوع بخشی که پرستاران در آن کار می‌کنند با نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا ارتباط معنی‌داری ندارد. دلیل این مغایرت با نتایج مطالعه حاضر می‌تواند این باشد که تمامی پرسنل بخش‌های مختلف مرکز به نحوی درگیر فرایند پیوند بودند و بنابراین نگرش افراد نسبت به پیوند در بخش‌های مختلف تقریباً یکسان است. بنابراین بهبود محیط کار و افزایش آگاهی افراد می‌تواند در بهبود نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا مؤثر باشد [19].
نتیجه‌گیری
تأمین اعضا و بافت پیوندی مستقیماً تحت تأثیر میزان اهداست و افزایش میزان اهدای عضو ارتباط مستقیمی با عملکرد پرستاران در این زمینه دارد. با توجه به عملکرد ضعیف پرستاران در رابطه با اهدای عضو و نداشتن کارت اهدای عضو، آشنایی پرستاران با نقش آنها در فرایند اهدای عضو و ارتقای سطح عملکرد آنها در این زمینه ضروری است. پیشنهاد می‌شود دوره‌های آموزشی منسجم و هدفمند برای توانمندسازی تیم درمان در این زمینه برگزار شود و جایگاهی برای این موضوع قبل از فارغ‌التحصیلی برای دانشجویان در نظر گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه به تأیید کمیته اخلاق معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین (کد اخلاقی IR.QUMS.REC.1397.250 رسیده است.
حامی مالی
مقاله حاضر از طرح پژوهشی مهناز طاهرخانی، کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین استخراج شده است. همچنین امور تحقیقاتی دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین از این مطالعه حمایت کرد.
مشارکت نویسندگان
نگارش پیش نویس اصلی، بررسی نهایی: همه نویسندگان. ایده اصلی: پیمان نامدار، لیلا دهقانکار، لیلی یکه‌فلاح؛ تأیید نهایی: همه نویسندگان؛ تفسیر نتایج: مهدی رنجبران؛ طراحی، گردآوری اطلاعات: پیمان نامدار، مهناز طاهرخانی، لیلا دهقانکار، لیلی یکه‌فلاح.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
پیوند اعضا و بافت‌های بدن یکی از دستاوردهای برجسته پزشکی نوین است، زیرا با جایگزینی عضو یا بافت بیمار با یک عضو سالم می‌توان به درمان قطعی یا طولانی‌مدت بیماری امیدوار بود. اندام‌هایی مانند قلب، ریه، کبد، کلیه، مغز استخوان و قرنیه یک فرد را می‌توان با موفقیت به فرد دیگری که به آن نیاز دارد پیوند زد [1].
امروزه پیشرفت در پیوند اعضا با کشف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و پیشرفت در تکنیک‌های جراحی و مدیریت بخش‌های بحرانی شتاب گرفته است [2]. اما علی‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر در پیوند اعضا، این کار همچنان با چالش‌های جدی مانند افزایش تعداد بیماران در انتظار پیوند، کمبود اعضای اهدایی و نابرابری در دسترسی به اعضای اهدایی همراه است [3].
یکی از منابع اصلی تأمین اعضای اهدایی برای بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته اندام، بیماران مرگ مغزی با فعالیت قلبی هستند [4, 5]. در ایران، حدود یک تا چهار درصد از مرگ‌های بیمارستانی و ده درصد از مرگ‌ها در بخش‌های بحرانی، مرگ مغزی است، در حالی که در ایالات متحده، کمتر از یک درصد از کل مرگ‌ها مرگ مغزی است [6]. با این حال، به دلیل اهدای عضو از تعداد کمی از این بیماران مرگ مغزی، تعداد پیوند اعضا در ایران بسیار کمتر از کشورهای اروپایی و آمریکایی است [7]. بر اساس گزارش سازمان اهدای عضو ایران، در سال 2017، پنج تا هشت هزار مرگ مغزی در سال اتفاق می‌افتد که از این تعداد، 2500 تا چهار هزار نفر واجد شرایط اهدای عضو بودند، اما میزان اهدای واقعی تنها 808 مورد بود.
از آنجایی که اکثر اهداکنندگان بالقوه عضو، بیماران بستری در بخش‌های بحرانی هستند، کارکنان این بخش‌ها (مانند پزشکان، پرستاران و غیره) نقش کلیدی در کنترل بهینه اهداکنندگان عضو و افزایش تعداد اعضای پیوندی دارند [8]. مطالعات همچنین تأیید می‌کنند که پرستاران مراقبت‌های ویژه نقش مهمی در شناسایی و مراقبت از اهداکنندگان بالقوه و ارتقای دسترسی برابر به اعضای اهدایی دارند [9, 10]. پرستاران وظیفه خود را در این زمینه با مشارکت و حمایت انجام می‌دهند. نقش مشارکتی پرستار به معنای مشارکت در اطلاع‌رسانی به خانواده در مورد مرگ مغزی بیمار و درخواست از آنها برای اهدای اعضا و همچنین نقش هماهنگ‌کننده در فرایند اهدای عضو است [4]. وظیفه پرستاران اطلاع‌رسانی به خانواده بیمار مرگ مغزی و راهنمایی و رفع مشکلات آنان است. این یک وظیفه بسیار مهم است، زیرا درک و پذیرش اینکه بیمار فوت کرده است برای خانواده مهم است. بنابراین مهارت‌های ارتباطی پرستاران برای اطمینان از وضوح و عینی بودن اطلاعات منتقل‌شده به این خانواده‌ها بسیار حائز اهمیت است [11 ،9]. نقش پرستاران در چنین شرایطی مراقبت و حمایت از خانواده است [4]. مراقبت از اهداکننده بالقوه مرگ مغزی یکی از وظایف اصلی پرستاران در فرایند اهدای عضو است. این مراقبت برای حفظ جان اعضای پیوندی، حفظ جان یک فرد یا بهبود کیفیت زندگی افرادی است که به اندام‌ها و بافت‌ها نیاز دارند [9].
پس از کسب رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی برای اهدای اعضا، مراقبت از بیمار مرگ مغزی کاندیدای اهدای عضو، یکی از سنگین‌ترین وظایف پرستاران مراقبت‌های ویژه است [6]. همچنین برقراری ارتباط با خانواده این بیماران و حمایت عاطفی از آنها یکی از مؤثرترین عوامل بر رضایت اعضای خانواده در فرایند اهدای عضو است [10]. اگر پرستاران بتوانند در اطلاع‌رسانی به خانواده از مرگ مغزی بیمار و درخواست اهدای اعضا به نحو شایسته‌ای عمل کنند، خانواده راحت‌تر با مرگ بیمار کنار می‌آیند و احتمال رضایت برای اهدا افزایش می‌یابد.
علی‌رغم اهمیت نقش مثبت و ارزشمند پرستاران در فرایند اهدای عضو، مطالعات مختلف نشان داده است که کارکنان بخش‌های بحرانی ، پزشکان و پرستاران، آمادگی مدیریت موفقیت‌آمیز فرایند اهدای عضو را ندارند [11, 12]. در مطالعه چاکراس و همکاران، اکثر دانشجویان دندانپزشکی در هند عملکرد ضعیفی در مورد اهدای عضو داشتند [13]، جوصولا و همکاران همچنین نشان دادند که علی‌رغم آگاهی بالا و نگرش مثبت در مورد فرایند اهدای عضو، اکثر افراد در مورد اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند [14]. نتایج مطالعات چانگ و همکاران. [15] و وین و همکاران [16] به طور مشابه نشان داد که اکثر مردم عملکرد ضعیفی در داشتن کارت اهدای عضو دارند. اما در مطالعه سلمانی ندوشن و همکاران، درمجموع 68 درصد از پزشکان مورد مطالعه کارت اهدای عضو داشتند و نگرش مثبتی نسبت به فرایند اهدای عضو داشتند [17]. کازانچای و همکاران نشان دادند که بخشی که پرستاران در آن کار می‌کردند ارتباط معنی‌داری با نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا ندارد، این تفاوت ممکن است به این دلیل باشد که همه کارکنان بخش‌های مختلف مرکز، درگیر فرایند یک پیوند هستند و بنابراین نگرش آنها در مورد پیوند در بخش‌های مختلف تقریباً یکسان است. بنابراین بهبود محیط کار و افزایش آگاهی افراد می‌تواند در ارتقای نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا مؤثر باشد [18].
با توجه به نتایج متفاوت مطالعات متعدد و اینکه امروزه در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که هزاران بیمار نیازمند پیوند عضو با زندگی دردناکی در انتظار عضوی اهدایی هستند، هر روز با موارد زیادی از افراد مرگ مغزی مواجه هستیم که اعضای بدنشان می‌تواند کیفیت زندگی بیماران نیازمند به این اندام‌ها را بهبود بخشد [19, 20]. همچنین با توجه به اینکه در ایران تحقیقی در این زمینه انجام نشده است و با توجه به نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو، این مطالعه با هدف تعیین عملکرد پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی شهر قزوین در رابطه با فرایند اهدای عضو انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی‌تحلیلی و مقطعی است. جامعه آماری شامل کلیه پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی (مراقبت‌های ویژه، دیالیز و اورژانس) مراکز آموزشی‌پزشکی قزوین بود. تحقیق در تاریخ 26 دی ماه 1396 شروع و در 11 اردیبهشت 1398 به پایان رسید. در این تحقیق با استفاده از فرمول کوکران برای حجم نمونه، توان آزمون 80 درصد، دقت برابر با 0/06 و حد اطمینان آماری 95 درصد، حجم نمونه 165 نفر برآورد شد. برای دقت بیشتر و با در نظر گرفتن احتمال پانزده‌درصدی افت نمونه، درمجموع 190 نفر وارد مطالعه شدند. روش نمونه‌گیری در این پژوهش تصادفی طبقه‌ای بود. به طوری که بخش‌های هر بیمارستان به عنوان یک طبقه در نظر گرفته شدند. سپس از هر طبقه که شامل بخش‌های بحرانی مختلف بود، تعداد پرستاران مشمول جامعه آماری به تفکیک هر بخش محاسبه شد و سپس جمعیت هر بخش بر کل جمعیت تقسیم شد تا نسبت نمونه‌گیری برای هر بخش مشخص شود. بدین ترتیب 56 نفر از بیمارستان شهید رجایی، 71 نفر از بیمارستان بوعلی، 55 نفر از بیمارستان ولایت و هشت نفر از بیمارستان کوثر به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و قرعه‌کشی از فهرست پرسنل هر بخش انتخاب و وارد مطالعه شدند. تعداد کل پرستاران شاغل در بخش‌های بحرانی 293 نفر بود.
معیارهای ورود به مطالعه شامل کمتر از یک سال سابقه کار در بخش‌های بحرانی، سابقه اهدا یا پیوند عضو در خانواده و بستگان، نیاز به پیوند اعضا و عدم علاقه یا انصراف از شرکت در مطالعه بود. در این پژوهش ملاحظاتی از قبیل کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کننده، حق ترک مطالعه در هر زمان و سایر کدهای اخلاقی مرتبط با مطالعات توصیفی‌تحلیلی رعایت شد. برای فراوانی پرستاران دارای کارت اهدای عضو، 0/188=P در نظر گرفته شد [21].
ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل دو پرسش‌نامه بود: الف) پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و شغلی با هشت سؤال برای جمع‌آوری اطلاعاتی از قبیل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، مذهب، نوع شغل، میزان تحصیلات، سمت سازمانی، سابقه کار در بخش‌های بحرانی؛ ب) پرسش‌نامه عملکرد پرستاران در مورد اهدای عضو که شامل دو بخش بود. بخش اول شامل شش سؤال با پاسخ (بله-خیر) بود که برای پاسخ بله نمره 1 و برای پاسخ خیر نمره صفر در نظر گرفته شد [14 ،13]. بخش دوم شامل دو سناریو برای بررسی عملکرد پرستاران در رابطه با نقش آنها در فرایند اهدای عضو بود. سناریوی اول مربوط به نقش حمایتی پرستاران و سناریوی دوم مربوط به نقش مشارکتی پرستاران در اهدای عضو بود. هر سناریو شامل پنج سؤال تشریحی بود که کمترین نمره این پرسش‌نامه صفر (ضعیف ترین عملکرد پرستار در فرایند اهدای عضو) و بالاترین نمره ده (عملکرد عالی پرستار در فرایند اهدای عضو) بود. در‌نهایت نتایج پرسش‌نامه به چهار سطح عملکرد ضعیف، متوسط، خوب و عالی تقسیم شد، به طوری که نمرات صفر تا سه ضعیف، چهار تا شش متوسط، هفت تا نُه خوب و نُه تا ده عالی در نظر گرفته شد. به منظور تعیین پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه معصومیان حسینی و همکاران، از روش توافق بین ارزیابی‌کنندگان استفاده و ضریب کاپا 1/0 گزارش شد [22]. همچنین در پژوهش حاضر به منظور بررسی روایی، این پرسش‌نامه در اختیار ده نفر از خبرگان قرار گرفت و نظرات آنها در خصوص اصلاح یا حذف برخی از سؤالات لحاظ شد. سپس این پرسش‌نامه در اختیار سی پرستار قرار گرفت و ضریب آلفای کرونباخ 0/81 محاسبه شد
پس از رعایت موازین اخلاقی و پژوهشی شامل اخذ کد اخلاق از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین و ارائه معرفی‌نامه به بیمارستان‌های شهر قزوین و تبیین ماهیت و اهداف مطالعه برای آنها، پرسش‌نامه‌ها توزیع و تکمیل شد. به پرستاران اطمینان داده شد که از اطلاعات پرسش‌نامه به صورت محرمانه استفاده خواهد شد. ضمناً پرسش‌نامه‌ها در بخش‌های بالینی تکمیل شد. داده‌ها پس از جمع‌آوری وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 23 شد و با استفاده از آمار توصیفی و تحلیلی (آزمون‌های تی، آنووا، پیرسون و اسپیرمن) مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. ضمناً سطح معناداری در این مطالعه کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد 190 پرستار در این مطالعه شرکت کردند که بیشتر آنها زن (84/7 درصد) و متأهل (77/2 درصد) بودند و میانگین سابقه کار آنها در بخش‌های بحرانی 4/70±6/34 بود. درمجموع 94 درصد از پرستاران دارای مدرک لیسانس و 5/9 درصد دارای مدرک تحصیلی بالاتر بودند (جدول شماره 1).
با توجه به بخش اول پرسش‌نامه عملکرد، در رابطه با این سؤال که «آیا تعهد یا امضا کرده‌اید برای اهدای عضو؟» ، 76/8 درصد پرستاران پاسخ منفی و 23/2 درصد پاسخ مثبت دادند و همه شرکت‌کنندگان به سؤال «آیا شما آیا تا به حال عضو پیوندی دریافت کرده‌اید؟» پاسخ منفی دادند. در خصوص این سؤال که «آیا کارت اهدای عضو دارید؟» 22/8 درصد پاسخ مثبت و 77/2 درصد پاسخ منفی دادند. در مورد این سؤال که «آیا کسی از اعضای خانواده شما عضو سازمان اهدای عضو است؟» 20/2 درصد پاسخ مثبت و 79/8 درصد پاسخ منفی دادند. در پاسخ به این سؤال که «آیا در صورت اهدای عضو، مایلید پول دریافت کنید؟» 4/1 درصد پاسخ مثبت و 96/9 درصد پاسخ منفی دادند.
در ارزیابی عملکرد پرستاران در رابطه با نقش آنها در فرایند اهدای عضو با متغیرهای جمعیت‌شناختی، نتایج نشان داد که نمره عملکرد در زنان (0/68±1/62) بیشتر از مردان (0/60±1/59) و در افراد متأهل (0/69±1/64) نسبت به مجرد (0/58±1/55) بیشتر است، اما این تفاوت معنی‌دار نبود. به طور مشابه، نمره عملکرد در پرستاران با مدرک بالاتر از لیسانس (0/95±1/82) نسبت به پرستاران با مدرک لیسانس (0/63±1/60) و در پرستاران دارای کارت اهدای عضو (0/59±1/68) بیشتر از پرستاران بدون کارت اهدای عضو (0/68±1/58) بود، اما این تفاوت نیز معنی‌دار نبود. نمره عملکرد در سرپرستاران (1/00±2/03) بالاتر از پرستاران (0/64±1/58) بود که تفاوت مرزی معنی‌داری داشت. در مقایسه نمرات عملکرد بر اساس بخش‌ها، بیشترین امتیاز مربوط به بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان کوثر (0/61±2/75) و کمترین امتیاز مربوط به بیمارستان ولایت (0/48±0/85) بود. (جدول شماره 2).
همچنین، نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بین سن (0/23=P) و سابقه کار در بخش‌های مراقبت ویژه (0/25=P) با عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو رابطه معناداری وجود ندارد.
بحث
شیوع بالای بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت، چاقی و بیماری‌های کلیوی، نیاز به پیوند اعضا را در ایران در سال‌های آینده به‌شدت افزایش می‌دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که پرستاران بخش‌های بحرانی در فرایند اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند. یکی از موارد مهم در بررسی عملکرد پرستاران داشتن کارت اهدای عضو بود که در مطالعه حاضر تنها 22/8 درصد دارای کارت اهدای عضو بودند. در مطالعه چاکرادر و همکاران، اکثر دانشجویان دندانپزشکی در هند (95/9 درصد) عملکرد ضعیفی در مورد فرایند اهدای عضو داشتند [13].جوصولا و همکاران در مطالعه خود در مورد ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد در خصوص اهدای عضو در بین کارآموزان پزشکی در تلانگانا، هند گزارش کردند که علی‌رغم دانش بالا و نگرش مثبت نسبت به فرایند اهدای عضو، تنها 5/5 درصد از افراد دارای کارت اهدا عضو بودند و عملکرد آنها در مقایسه با فرایند اهدای عضو ضعیف بود [14]. بابایی و همکاران در مطالعه خود با بررسی دانش، نگرش و عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو، گزارش کردند که 96/6 درصد از پرستاران کارت اهدای عضو نداشتند [23]. همچنین نتایج مطالعات انجام‌شده توسط سرویشوان و همکاران [24]، مانی و همکاران. [25]، ادیتیان و همکاران [26]، چانگ و همکاران [15] و ویینا و همکاران [16] نشان داد که اکثر مردم در داشتن کارت اهدای عضو عملکرد ضعیفی داشتند. همچنین در پژوهش حاضر 4/1 درصد از افراد در خصوص تمایل به دریافت وجه برای اهدای عضو اظهار داشتند که این اقدام غیراخلاقی محسوب می‌شود. در مطالعه جوصولا، 3/7 درصد از افراد مایل به دریافت پول بودند که نشان می‌دهد باید اقدامات لازم برای افزایش آگاهی عمومی و بهبود عملکرد آنها نسبت به اهدای عضو انجام شود [14]. همچنین مطالعه معصومیان حسینی و همکاران نشان داد که اکثر پرستاران شرکت‌کننده در مطالعه (96/7 درصد) عملکرد ضعیفی در رابطه با اهدای عضو داشتند [22] که نتایج آن با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. اما در مطالعه سلمانی ندوشن و همکاران، 68 درصد از پزشکان مورد مطالعه دارای کارت اهدای عضو و نگرش مثبت نسبت به فرایند اهدای عضو بودند [17].
در مطالعه حاضر، پرستاران زن از نظر اهدای عضو امتیاز بیشتری نسبت به مردان کسب کردند، اما رابطه معناداری بین جنسیت و عملکرد پرستاران در فرایند اهدای عضو مشاهده نشد. بابایی و همکاران در مطالعه خود با ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد پرستاران نسبت به اهدای عضو، نمره عملکرد زنان را بالاتر از مردان گزارش کردند که تفاوت معنی‌داری نیز نداشت [23]. در مطالعه چاکرادر و همکاران، تفاوت معناداری بین نمره عملکرد و جنسیت مشاهده نشد [13]. مطالعه کازانچای و همکاران بر آگاهی، نگرش و عملکرد پرستاران نسبت به پیوند اعضا در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری نشان داد که بین جنسیت پرستاران و تفکر آنها نسبت به پیوند و روند مراقبت از بیمار مرگ مغزی رابطه ای وجود ندارد [18] که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. باردل و همکاران [27] و سلیم و همکاران [28] همچنین گزارش کردند که هیچ رابطه‌ای بین جنسیت و عملکرد وجود ندارد.
در پژوهش حاضر بین وضعیت تأهل، تحصیلات، نوع شغل و داشتن کارت اهدای عضو با عملکرد پرستاران نسبت به فرایند اهدای عضو رابطه معناداری وجود نداشت. در مطالعه چاکرادر و همکاران، میانگین نمره عملکرد در مردان بالاتر بود، اما تفاوت معنی‌داری نداشت [13]. مطالعه کازانچای و همکاران نشان داد که بین وضعیت تأهل پرستاران و نظر آنها در مورد اثربخشی پیوند عضو رابطه معناداری وجود ندارد [18]. در مطالعه منظری و همکاران با عنوان «تأثیر آموزش بر اساس مدل پرستاری پویا و بهبود مستمر پایایی و تصدیق بر دانش، نگرش و عملکرد پرستاران در نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو»، تفاوت آماری معناداری در تغییر نمرات آگاهی، نگرش و عملکرد پرستاران در رابطه با نقش پرستاران در فرایند اهدای عضو بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی وجود نداشت [10] که نتایج مطالعه آنها با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت. در مطالعه معصومیان حسینی و همکاران، بین سابقه کار و عملکرد پرستاران رابطه مثبت و معناداری وجود داشت [22]، اما نتایج آنها برخلاف مطالعه حاضر بود. همچنین در مطالعه آنها بین وضعیت تأهل و جنسیت با عملکرد پرستاران رابطه معناداری وجود نداشت که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت.
عباسی و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که اهدای عضو یک پدیده پیچیده برای همه افراد است که عوامل متعددی از جمله آگاهی و نگرش مثبت پرستاران در بخش‌های بحرانی، آگاهی و نگرش مثبت خانواده و داشتن کارت اهدا، فرهنگ جامعه، قوانین موجود و نگرش جامعه نسبت به این موضوع بر آن تأثیر دارد. آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که برنامه‌های آموزش عمومی برای همه اعضای جامعه به منظور تقویت آگاهی و نگرش مثبت آنها می‌تواند اعتماد مردم را در مورد فرایند اهدای عضو جلب کند.
در مطالعه حاضر بیشترین میانگین نمره عملکرد مربوط به پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و کمترین آن مربوط به پرستاران دیالیز بود. این می‌تواند به دلیل قرار گرفتن 24ساعته پرستاران ICU در کنار بیماران مرگ مغزی و بیماران نیازمند پیوند عضو باشد، در حالی که پرستاران در بخش‌های دیالیز هیچ مواجهه‌ای با بیماران مرگ مغزی ندارند. نتایج تحقیق قازانچی و همکاران نشان داد که نوع بخشی که پرستاران در آن کار می‌کنند با نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا ارتباط معنی‌داری ندارد. دلیل این مغایرت با نتایج مطالعه حاضر می‌تواند این باشد که تمامی پرسنل بخش‌های مختلف مرکز به نحوی درگیر فرایند پیوند بودند و بنابراین نگرش افراد نسبت به پیوند در بخش‌های مختلف تقریباً یکسان است. بنابراین بهبود محیط کار و افزایش آگاهی افراد می‌تواند در بهبود نگرش آنها نسبت به پیوند اعضا مؤثر باشد [19].
نتیجه‌گیری
تأمین اعضا و بافت پیوندی مستقیماً تحت تأثیر میزان اهداست و افزایش میزان اهدای عضو ارتباط مستقیمی با عملکرد پرستاران در این زمینه دارد. با توجه به عملکرد ضعیف پرستاران در رابطه با اهدای عضو و نداشتن کارت اهدای عضو، آشنایی پرستاران با نقش آنها در فرایند اهدای عضو و ارتقای سطح عملکرد آنها در این زمینه ضروری است. پیشنهاد می‌شود دوره‌های آموزشی منسجم و هدفمند برای توانمندسازی تیم درمان در این زمینه برگزار شود و جایگاهی برای این موضوع قبل از فارغ‌التحصیلی برای دانشجویان در نظر گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه به تأیید کمیته اخلاق معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین (کد اخلاقی IR.QUMS.REC.1397.250 رسیده است.
حامی مالی
مقاله حاضر از طرح پژوهشی مهناز طاهرخانی، کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین استخراج شده است. همچنین امور تحقیقاتی دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین از این مطالعه حمایت کرد.
مشارکت نویسندگان
نگارش پیش نویس اصلی، بررسی نهایی: همه نویسندگان. ایده اصلی: پیمان نامدار، لیلا دهقانکار، لیلی یکه‌فلاح؛ تأیید نهایی: همه نویسندگان؛ تفسیر نتایج: مهدی رنجبران؛ طراحی، گردآوری اطلاعات: پیمان نامدار، مهناز طاهرخانی، لیلا دهقانکار، لیلی یکه‌فلاح.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Zamani F, Moazam E, Moazam E, Maghamimehr A. [Assessment of attitudes and behaviors toward organ donation among the residents of Isfahan, Iran (Persian)]. Health System Research. 2016; 12(3):260-6. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=547099
2.Purbahram R, Ashktorab T, Barazabadi Farahani Z, Nasiri M. Knowledge and attitude of the intensive care unit nurses in Mazandaran province toward organ donation (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2017; 30(107):1-9. [DOI:10.29252/ijn.30.107.1]
3.Pradeep A. Increasing organ donation in the North West South Asian community through targeted education [PhD. Dissertation]. United Kingdom: University of Salford; 2014. https://www.proquest.com/openview/3b5806b3d0929f26e4014f1e8742d46c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=51922
4.Manzari Z, Masoumian Hoseini ST, Karimi Moonaghi H, Behnam Vashani H. [Effect of education based on nursing model of dynamism and continuous improvement in seeking assurance and getting approve on nurses’ knowledge, attitude and practice about their role in organ donation process (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(119):141-53. http://jmums.mazums.ac.ir/files/site1/user_files_0d0bf0/mousavi-A-10-29-253-574b2b4.pdf
5.Sánchez-Vallejo A, Gómez-Salgado J, Fernández-Martínez MN, Fernández-García D. Examination of the brain-dead organ donor management process at a Spanish Hospital. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2018; 15(10):2173. [DOI:10.3390/ijerph15102173] [PMID] [PMCID]
6.Yazdimoghaddam H, Manzari ZS. [Training; A golden ring for removing nurses’ challenges in caring process of the brain death patients Hayat (Persian)]. Journal of School of Nursing and Midwifery Tehran University of Medical Sciences. 2017; 23(2):100-5. https://hayat.tums.ac.ir/article-1-1783-en.html
7.Baghi V, Dalvand S, Farajzadeh M, Nazari M, Ghanei Gheshlagh R. [Evaluation of knowledge and attitude towards organ donation among the residents of Sanandaj City, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 2017; 4(1):1-8. https://ijrn.ir/browse.php?a_id=273&sid=1&slc_lang=en
8.Kiani M, Abbasi M, Ahmadi M, Salehi B. Organ transplantation in Iran; Current state and challenges with a view on ethical consideration. Journal of Clinical Medicine. 2018; 7(3):45. [DOI:10.3390/jcm7030045] [PMID] [PMCID]
9.O’Leary GM. Deceased donor organ donation: The critical care nurse’s role. Nursing2020 Critical Care. 2018; 13(4):27-32. [DOI:10.1097/01.CCN.0000534920.55430.ba]
10.Mills L, Koulouglioti C. How can nurses support relatives of a dying patient with the organ donation option? Nursing in Critical Care. 2016; 21(4):214-24. [DOI:10.1111/nicc.12183] [PMID]
11.Pearson A, Robertson-Malt S, Walsh K, Fitzgerald M. Intensive care nurses’ experiences of caring for brain dead organ donor patients. Journal of Clinical Nursing. 2001; 10(1):132-9. [DOI:10.1046/j.1365-2702.2001.00447.x] [PMID]
12.Akgün HS, Bilgin N, Tokalak I, Kut A, Haberal M. Organ donation: A cross-sectional survey of the knowledge and personal views of Turkish health care professionals. Transplantation Proceedings. 2003; 35(4):1273-5. [DOI:10.1016/S0041-1345(03)00437-8]
13.Chakradhar K, Doshi D, Reddy BS, Kulkarni S, Reddy MP, Reddy SS. Knowledge, attitude and practice regarding organ donation among Indian dental student. International Journal of Organ Transplantation Medicine. 2016; 7(1):29-35. [PMCID]
14.Jothula KY, Sreeharshika D. Study to assess knowledge, attitude and practice regarding organ donation among interns of a medical college in Telangana, India. International Journal of Community Medicine and Public Health. 2018; 5(4):1339-45. [DOI:10.18203/2394-6040.ijcmph20180950]
15.Chung CK, Ng CW, Li JY, Sum KC, Man AH, Chan SP, et al. Attitudes, knowledge, and actions with regard to organ donation among Hong Kong medical students. Hong Kong Medicine Journal. 2008; 14(4):278-85. [PMID]
16.Vinay KV, Beena N, Sachin KS, Praveen S. Changes in Knowledge and attitude among medical students towards organ donation and transplantation. International Journal of Anatomy and Research. 2016; 4(3):2873-7. https://www.ijmhr.org/ijar.4.3/IJAR.2016.359.pdf
17.Salmani Nadoushan M, Nozary Heshmati B, Shabanzadeh Pirsaraee P, Salmani Nodoushan I, Jafari Nadoushan R, Yazdi F. Knowledge and attitude of Iranian physicians towards organ and tissue donation. International Journal of Organ Transplantation Medicine. 2014; 5(2):66-70. [PMCID]
18.Ghazanchai E, Rozbehani R, Saliminejad L, Jebeli B [Attitude, knowledge and practice of nurses about organ transplantation in Dr. Masih Daneshvari Hospital in 2009 (Persian)]. Nafas Journal. 2014; 1(2):48-53. https://journals.sbmu.ac.ir/nafas/article/view/18266
19.Manabi M. [Attitude and knowledge of medical students and nurses of intensive care units to organ transplantation with brain death in the hospitals affiliated with Ahvaz Jondishapur University of Medical Sciences and private hospitals (Persian)] [PhD dIssertation]. Ahvaz: Jondishapur University of Medical Sciences; 2017.
20.Yekefallah L, Dehghankar L, Taherkhani M, Ranjbaran M. The role of altruism and empathy in anticipating the attitude toward organ donation among nurses in intensive care Units of Qazvin: A cross-sectional study Russian. Journal of Transplantology and Artificial Organs. 2019; 21(4):155-62. [DOI:10.15825/1995-1191-2019-4-155-163]
21.Valiee S, Dehghani S, Mohammadi S, Dalvand S, Khanpour F. Study of knowledge and attitude of nurses in Sanandaj city toward organ donation Nursing Practice Today. Nursing Practice Today. 2019; 6(2):77-85. [DOI:10.18502/npt.v6i2.912]
1.Zamani F, Moazam E, Moazam E, Maghamimehr A. [Assessment of attitudes and behaviors toward organ donation among the residents of Isfahan, Iran (Persian)]. Health System Research. 2016; 12(3):260-6. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=547099
2.Purbahram R, Ashktorab T, Barazabadi Farahani Z, Nasiri M. Knowledge and attitude of the intensive care unit nurses in Mazandaran province toward organ donation (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2017; 30(107):1-9. [DOI:10.29252/ijn.30.107.1]
3.Pradeep A. Increasing organ donation in the North West South Asian community through targeted education [PhD. Dissertation]. United Kingdom: University of Salford; 2014. https://www.proquest.com/openview/3b5806b3d0929f26e4014f1e8742d46c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=51922
4.Manzari Z, Masoumian Hoseini ST, Karimi Moonaghi H, Behnam Vashani H. [Effect of education based on nursing model of dynamism and continuous improvement in seeking assurance and getting approve on nurses’ knowledge, attitude and practice about their role in organ donation process (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(119):141-53. http://jmums.mazums.ac.ir/files/site1/user_files_0d0bf0/mousavi-A-10-29-253-574b2b4.pdf
5.Sánchez-Vallejo A, Gómez-Salgado J, Fernández-Martínez MN, Fernández-García D. Examination of the brain-dead organ donor management process at a Spanish Hospital. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2018; 15(10):2173. [DOI:10.3390/ijerph15102173] [PMID] [PMCID]
6.Yazdimoghaddam H, Manzari ZS. [Training; A golden ring for removing nurses’ challenges in caring process of the brain death patients Hayat (Persian)]. Journal of School of Nursing and Midwifery Tehran University of Medical Sciences. 2017; 23(2):100-5. https://hayat.tums.ac.ir/article-1-1783-en.html
7.Baghi V, Dalvand S, Farajzadeh M, Nazari M, Ghanei Gheshlagh R. [Evaluation of knowledge and attitude towards organ donation among the residents of Sanandaj City, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 2017; 4(1):1-8. https://ijrn.ir/browse.php?a_id=273&sid=1&slc_lang=en
8.Kiani M, Abbasi M, Ahmadi M, Salehi B. Organ transplantation in Iran; Current state and challenges with a view on ethical consideration. Journal of Clinical Medicine. 2018; 7(3):45. [DOI:10.3390/jcm7030045] [PMID] [PMCID]
9.O’Leary GM. Deceased donor organ donation: The critical care nurse’s role. Nursing2020 Critical Care. 2018; 13(4):27-32. [DOI:10.1097/01.CCN.0000534920.55430.ba]
10.Mills L, Koulouglioti C. How can nurses support relatives of a dying patient with the organ donation option? Nursing in Critical Care. 2016; 21(4):214-24. [DOI:10.1111/nicc.12183] [PMID]
11.Pearson A, Robertson-Malt S, Walsh K, Fitzgerald M. Intensive care nurses’ experiences of caring for brain dead organ donor patients. Journal of Clinical Nursing. 2001; 10(1):132-9. [DOI:10.1046/j.1365-2702.2001.00447.x] [PMID]
12.Akgün HS, Bilgin N, Tokalak I, Kut A, Haberal M. Organ donation: A cross-sectional survey of the knowledge and personal views of Turkish health care professionals. Transplantation Proceedings. 2003; 35(4):1273-5. [DOI:10.1016/S0041-1345(03)00437-8]
13.Chakradhar K, Doshi D, Reddy BS, Kulkarni S, Reddy MP, Reddy SS. Knowledge, attitude and practice regarding organ donation among Indian dental student. International Journal of Organ Transplantation Medicine. 2016; 7(1):29-35. [PMCID]
14.Jothula KY, Sreeharshika D. Study to assess knowledge, attitude and practice regarding organ donation among interns of a medical college in Telangana, India. International Journal of Community Medicine and Public Health. 2018; 5(4):1339-45. [DOI:10.18203/2394-6040.ijcmph20180950]
15.Chung CK, Ng CW, Li JY, Sum KC, Man AH, Chan SP, et al. Attitudes, knowledge, and actions with regard to organ donation among Hong Kong medical students. Hong Kong Medicine Journal. 2008; 14(4):278-85. [PMID]
16.Vinay KV, Beena N, Sachin KS, Praveen S. Changes in Knowledge and attitude among medical students towards organ donation and transplantation. International Journal of Anatomy and Research. 2016; 4(3):2873-7. https://www.ijmhr.org/ijar.4.3/IJAR.2016.359.pdf
17.Salmani Nadoushan M, Nozary Heshmati B, Shabanzadeh Pirsaraee P, Salmani Nodoushan I, Jafari Nadoushan R, Yazdi F. Knowledge and attitude of Iranian physicians towards organ and tissue donation. International Journal of Organ Transplantation Medicine. 2014; 5(2):66-70. [PMCID]
18.Ghazanchai E, Rozbehani R, Saliminejad L, Jebeli B [Attitude, knowledge and practice of nurses about organ transplantation in Dr. Masih Daneshvari Hospital in 2009 (Persian)]. Nafas Journal. 2014; 1(2):48-53. https://journals.sbmu.ac.ir/nafas/article/view/18266
19.Manabi M. [Attitude and knowledge of medical students and nurses of intensive care units to organ transplantation with brain death in the hospitals affiliated with Ahvaz Jondishapur University of Medical Sciences and private hospitals (Persian)] [PhD dIssertation]. Ahvaz: Jondishapur University of Medical Sciences; 2017.
20.Yekefallah L, Dehghankar L, Taherkhani M, Ranjbaran M. The role of altruism and empathy in anticipating the attitude toward organ donation among nurses in intensive care Units of Qazvin: A cross-sectional study Russian. Journal of Transplantology and Artificial Organs. 2019; 21(4):155-62. [DOI:10.15825/1995-1191-2019-4-155-163]
21.Valiee S, Dehghani S, Mohammadi S, Dalvand S, Khanpour F. Study of knowledge and attitude of nurses in Sanandaj city toward organ donation Nursing Practice Today. Nursing Practice Today. 2019; 6(2):77-85. [DOI:10.18502/npt.v6i2.912]
22.Masoumian Hosseini ST, Manzari Z. Quality of care of nursing from brain death patient in ICU wards. Journal of Patient Safety & Quality Improvement. 2015; 3(2):220-4. http://eprints.mums.ac.ir/5077/1/PSJ_Volume%203_Issue%202_Pages%20220-224.pdf
23.Babaie M, Hosseini M, Hamissi J, Hamissi Z. Knowledge, attitude and practice of nurses regarding organ donation. Global Journal of Health Science. 2015; 7(6):129-37. [DOI:10.5539/gjhs.v7n6p129] [PMID] [PMCID]
24.Sarveswaran G, Sakthivel MN, Krishnamoorthy Y, Arivarasan Y, Ramakrishnan J. Knowledge, attitude, and practice regarding organ donation among adult population of urban Puducherry, South India. Journal of Education and Health Promotion. 2018; 7:117. [DOI:10.4103/jehp.jehp_44_18]
25.Mani G, Danasekaran R, Annadurai K. Perceptions and practices related to organ donation among a rural population of Kancheepuram district, Tamil Nadu, India. Journal of Comprehensive Health. 2016; 4(1):72-84. [DOI:10.53553/JCH.v04i01.008]
26.Adithyan GS, Mariappan M, Nayana KB. A study on knowledge and attitude about organ donation among medical students in Kerala. Indian Journal of Transplantation. 2017; 11(3):133-7. https://www.ijtonline.in/text.asp?2017/11/3/133/221196
27.Bardell T, Hunter DJW, Kent WDT, Jain MK. Do medical students have the knowledge needed to maximize organ donaton rates? Canadian Journal of Surgery. 2003; 46(6):453-7. [PMCID]
28.Saleem T, Ishaque S, Habib N, Hussain SS, Jawed A, Khan AA, et al. Knowledge, attitudes and practices survey on organ donation among a selected adult population of Pakistan. BMC Medical Ethics. 2009; 10:5. [DOI:10.1186/1472-6939-10-5] [PMID] [PMCID]
23.Babaie M, Hosseini M, Hamissi J, Hamissi Z. Knowledge, attitude and practice of nurses regarding organ donation. Global Journal of Health Science. 2015; 7(6):129-37. [DOI:10.5539/gjhs.v7n6p129] [PMID] [PMCID]
24.Sarveswaran G, Sakthivel MN, Krishnamoorthy Y, Arivarasan Y, Ramakrishnan J. Knowledge, attitude, and practice regarding organ donation among adult population of urban Puducherry, South India. Journal of Education and Health Promotion. 2018; 7:117. [DOI:10.4103/jehp.jehp_44_18]
25.Mani G, Danasekaran R, Annadurai K. Perceptions and practices related to organ donation among a rural population of Kancheepuram district, Tamil Nadu, India. Journal of Comprehensive Health. 2016; 4(1):72-84. [DOI:10.53553/JCH.v04i01.008]
26.Adithyan GS, Mariappan M, Nayana KB. A study on knowledge and attitude about organ donation among medical students in Kerala. Indian Journal of Transplantation. 2017; 11(3):133-7. https://www.ijtonline.in/text.asp?2017/11/3/133/221196
27.Bardell T, Hunter DJW, Kent WDT, Jain MK. Do medical students have the knowledge needed to maximize organ donaton rates? Canadian Journal of Surgery. 2003; 46(6):453-7. [PMCID]
28.Saleem T, Ishaque S, Habib N, Hussain SS, Jawed A, Khan AA, et al. Knowledge, attitudes and practices survey on organ donation among a selected adult population of Pakistan. BMC Medical Ethics. 2009; 10:5. [DOI:10.1186/1472-6939-10-5] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
علوم پايه پزشكي
دریافت: 1399/8/6 | پذیرش: 1400/7/17 | انتشار: 1400/10/11
دریافت: 1399/8/6 | پذیرش: 1400/7/17 | انتشار: 1400/10/11
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |